༢༠༡༤ ཟླ་ ༤ ཚེས་ ༡༡ རེས་གཟའ་པ་སངས།
༄༅། །ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༤ ཟླ་ ༤ ཚེས་ ༡༡ ཉིན་
ཉི་ཧོང་གི་རྒྱལ་ས་རྙིང་པ་ཀྱོ་ཏོའི་ནང་རྟེན་གཞི་བྱས་པའི་ཀྱོ་ཏོ་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭའི་ཀོ་ཀོ་རོ་ཉམས་ཞིབ་ཚན་པའི་ནང་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་སྐོར་བགྲོ་གླེང་ལྷན་ཚོགས་ཤིག་ཚོགས་ཡོད། ་ལྷན་ཚོགས་འདི་ནི་ཀོ་ཀོ་རོ་ཉམས་ཞིབ་ཚན་པ་དང་ཨ་རིའི་ནང་རྟེན་གཞི་བྱས་པའི་སེམས་དང་སྲོག་གི་སྟེ་གནས་ཁང་གཉིས་ཀྱིས་གོ་སྒྲིག་ཞུས་པ་ཞིག་ཡིན་འདུག
དེ་ཡང་ཉིན་དང་པོ་དབུ་འབྱེད་སྐབས་ཐོག་མར་སེམས་དང་སྲོག་གི་བསྟི་གནས་ཁང་གི་གཙོ་འཛིན་གཙུག་ལག་རམ་འབྱམས་པ་སྐུ་ཞབས་ཨར་ཐར་ཛ་ཀོངྐ་ Arthur Zajonc མཆོག་གིས་ངོ་སྤྲོད་ཀྱི་གསུང་བཤད་གནང་དོན། སེམས་དང་སྲོག་གི་བསྟི་གནས་ཁང་གི་ཚབ་ཞུས་ཏེ་ཚང་མར་འཚམས་འདྲི་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། དེ་རིང་ང་ཚོས་འདིར་བགྲོ་གླེང་བྱ་རྒྱུའི་བརྗོད་གཞི་ནི་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ལ་དཔྱད་པ་བྱ་རྒྱུ་ཡིན། ང་ཚོས་བསམ་བློའི་ཐོག་ནས་བདེ་སྡུག་དང་བཟང་ངན་གྱི་ཚོར་བ་གལ་ཆེ་ཤོས་དང་ཤུགས་ཆེ་ཤོས་ཉམས་སུ་མྱོང་བཞིན་ཡོད་པར་བརྟེན་སེམས་དེ་ཉིད་ང་ཚོའི་འཇིག་རྟེན་ལྟ་བུ་ཆགས་ཡོད། དེ་རིང་རིག་གཞུང་འདྲ་མིན་གྱི་མི་སྣ་འདིར་འདུ་འཛོམས་ཀྱིས་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ལ་དཔྱད་པ་བྱ་རྒྱུ་རེད། ཅེས་སོགས་ཀྱི་གསུང་བཤད་གྲུབ་མཚམས་ཀོ་ཀོ་རོ་ཉམས་ཞིབ་ཚན་པའི་འགན་འཛིན་འབུམ་རམས་པ་ལྕམ་སྐུ་ས་ཀི་ཀོ་ཡོ་ཤི་ཀ་བ་ Director Sakiko Yoshikawa Ph.D མཆོག་གིས་ཀོ་ཀོ་རོ་ཉམས་ཞིབ་ཚན་པའི་ལས་དོན་དང་དམིགས་ཡུལ་སྐོར་སོགས་སྙན་སྒྲོན་གནང་དོན།
བརྙན་འཕྲིན་གཟིགས་ཆེད་འདིར་གནོན།
ཀོ་ཀོ་རོ་ཉམས་ཞིབ་ཚན་པ་དང་སེམས་དང་སྲོག་གི་བསྟི་གནས་ཁང་གཉིས་ཀྱིས་གོ་སྒྲིག་འོག་དེ་རིང་ཚན་རིག་པ་དང་སྒོམ་སྒྲུབ་ཉམས་ལེན་པ་རྣམས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་༸སྐྱབས་མགོན་
ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་དང་ལྷན་བགྲོ་གླེང་ལྷན་ཚོགས་འཚོགས་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་ཐོབ་པར་ངས་ཀོ་ཀོ་རོ་ཉམས་ཞིབ་ཚན་པའི་ཚབ་ཞུས་ཏེ་ཐོག་མར་བཀའ་དྲིན་ཆེ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༢ ལོར་བོད་ཀྱི་༸སྐྱབས་མགོན་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་དབུ་བཞུགས་ཐོག་ཨ་རིའི་རོཀ་ཕེ་ལར་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭར་ Rockefeller University སེམས་དང་སྲོག་གི་བགྲོ་གླེང་ལྷན་ཚོགས་ཐེངས་ ༢༥ བསྐྱངས་སྐབས་ང་རང་བཅར་རྒྱུ་བྱུང་།
སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་༸སྐྱབས་མགོན་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་དང་ཚན་རིག་པ་གྲགས་ཅན་དབར་བགྲོ་གླེང་མཛད་པ་མཇལ་སྐབས་ང་རང་ཧ་ཅང་ངོ་མཚར་སྐྱེས་བྱུང་བ་མ་ཟད། བགྲོ་གླེང་འདི་ལྟ་བུ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེ་ཡིན་པའི་ཚོར་སྣང་ཤུགས་ཆེ་བྱུང་། ཞེས་སོགས་ཀྱི་ངོ་སྤྲོད་གསུང་བཤད་གནང་ཡོད། དེ་རྗེས་༸གོང་ས་མཆོག་གིས་བཀའ་སློབ་སྩལ་དོན། ཆོས་དཔོན་རྣམ་པ་དང་ཚན་རིག་པ་རྣམ་པ། དེ་བཞིན་མཛའ་གྲོགས་ཕོ་མོ་རྣམ་པ། ངོས་ཀྱིས་དུས་རྟག་ཏུ་ང་ཚོ་ཚང་མ་འཛམ་གླིང་ནང་གི་མི་འབོར་ཐེར་འབུམ་བདུན་ཡོད་པ་རྣམས་འགྲོ་བ་མི་རིགས་གཅིག་ཡིན་པར་བརྟེན་གཅིག་གྱུར་གྱི་འདུ་ཤེས་འཛིན་རྒྱུ་གལ་ཆེ་ཡིན་སྐོར་རྗོད་བཞིན་ཡོད། དེ་རིང་ཉི་ཧོང་ནང་བགྲོ་གླེང་འདི་ལྟ་བུ་ཚོགས་པར་ཧ་ཅང་དགའ་པོ་བྱུང་།
སེམས་དང་སྲོག་གི་བསྟི་གནས་ཁང་བཙུགས་ནས་ད་ཆ་ལོ་ངོ་སུམ་ཅུ་ཙམ་འགྲོ་བཞིན་ཡོད། ངོས་ཀྱིས་བགྲོ་གླེང་འདི་ལྟ་བུ་ཨེ་ཤི་ཡའི་ནང་པའི་ཡུལ་གྲུ་ཁག་གི་ནང་ཚུགས་དགོས་པ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་པོ་དང་འོས་འཚམ་ཞིག་མཐོང་གི་འདུག ངོས་ཀྱིས་དྲང་པོར་བརྗོད་ན། 
སྲོལ་རྒྱུན་ནས་ཡི་ཤུ་དང་ཇིའུ་ཆོས་ལུགས་དར་བའི་ནུབ་ཕྱོགས་རྒྱལ་ཁབ་ནང་བགྲོ་གླེང་ལྷན་ཚོགས་འདི་ལྟ་བུ་འཚོགས་སྐབས་ངོས་ཀྱིས་ནང་ཆོས་དར་སྤེལ་གཏོང་རྒྱུའི་ཀུན་སློང་རྩ་བ་ནས་མེད། ངོས་ཀྱིས་གཏམ་བཤད་སྐབས་ནུབ་ཕྱོགས་པ་ཚོས་རང་གི་ཕ་མེས་ནས་དར་བའི་ཡི་ཤུ་དང་ཇིའུ་ཆོས་ལུགས་རྒྱུན་འཛིན་བྱ་རྒྱུ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་པོ་ཡིན་པ་ལས་ཆོས་ལུགས་བརྗེ་རྒྱུ་དེ་ལས་སླ་པོ་ཞིག་མ་རེད། ཅེས་གསལ་སྟོན་བྱས་ནས་བགྲོ་གླེང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཚན་རིག་པ་དང་ལྷན་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ཐོག་བགྲོ་གླེང་བྱེད་སྐབས་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་སྐོར་རྒྱ་ཆེ་བ་རྒྱ་གར་གྱི་སྲོལ་རྒྱུན་ནས་དར་བའི་སེམས་ཁམས་རིག་པའི་རྣམ་གཞག་ཐོག་ནས་ཡོང་བཞིན་ཡོད། ངོས་ལ་མཚོན་ནའང་ངོས་ཀྱིས་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ཐོག་གང་ཤེས་པ་དེ་དག་གཙོ་བོ་ནང་པའི་སེམས་ཁམས་རིག་པའི་རྣམ་གཞག་ཐོག་ནས་ཤེས་པ་ཞིག་རེད། སྐབས་རེ་བགྲོ་གླེང་ལྷན་ཚོགས་འདི་ལྟ་བུ་གོ་སྒྲིག་ཞུ་མཁན་བསྟི་གནས་ཁང་འགའ་ཤས་ཀྱིས། ནང་ཆོས་དང་ཚན་རིག་དབར་གྱི་བགྲོ་གླེང་ལྷན་ཚོགས། ཞེས་འབོད་མཁན་བྱུང་། སྐབས་དེར་ངོས་ཀྱིས་ནང་པ་དང་ཚན་རིག་དབར་བགྲོ་གླེང་བྱས་པ་དེ་འདྲ་གང་ཡང་མ་རེད།
དཔེར་ན། འདས་པའི་ལོ་བཅུ་ཕྲག་འགའ་ཤས་རིང་ང་ཚོས་ཚན་རིག་པ་དང་ལྷན་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱིའི་སྐོར་དང་མཐར་པའི་གོ་འཕང་། དེ་བཞིན་སྟོང་ཉིད་སྐོར་སོགས་གང་ཡང་བགྲོ་གླེང་བྱེད་མྱོང་མེད། གནད་དོན་དེ་དག་གཙོ་བོ་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པ་ཚོས་བྱེད་དགོས་པའི་ལས་ཀ་རེད། ང་ཚོས་སེམས་དང་ཕྱི་དངོས་པོའི་སྐོར་བགྲོ་གླེང་བྱེད་བཞིན་ཡོད། དེར་བརྟེན་ནང་ཆོས་ནས་གསུངས་པའི་ཚན་རིག་གི་རྣམ་གཞག་དང་དེང་དུས་ཚན་རིག་དབར་གྱི་བགྲོ་གླེང་ཞིག་ཆགས་ཡོད། ངོས་ཀྱི་བསམ་པར་ཆོས་ལུགས་ཚང་མར་ལྟ་གྲུབ་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ཅིག་དང་ཆོས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་སོ་སོར་དབྱེ་ཆོག་པ་ཙམ་མ་ཟད། ད་དུང་ཆོས་ལུགས་དང་འབྲེལ་བའི་གོམས་གཤིས་ཤིག་ཀྱང་ཡོད་པར་བརྟེན་རིག་གཞུང་གི་ཆ་ཞིག་ཀྱང་ཕྱེ་ཆོག རྒྱ་གར་གྱི་སྲོལ་རྒྱུན་རིག་གཞུང་ནང་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་སྐོར་ཧ་ཅང་ཕྱུག་པོ་ཡོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ནི་ཞི་གནས་དང་ལྷག་མཐོང་གི་ཉམས་ལེན་སྐོར་བརྗོད་ཀྱི་ཡོད། ཞི་ལྷག་གཉིས་
ཀས་གཙོ་བོ་སེམས་རྒྱུད་དང་འབྲེལ་བའི་ཉམས་ལེན་སྐོར་ཡིན། ཉམས་ལེན་དེ་དག་བྱེད་པར་ཐོག་མར་སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་དང་བྱེད་ལས་སོགས་ལ་དཔྱད་དགོས། དཔེར་ན། སེམས་རྩེ་གཅིག་པའི་ཏིང་ངེ་འཛིན་སྒོམ་པར་ཐོག་མར་སེམས་ཕྱི་རོལ་དུ་གཡེང་བ་ལས་ལྡོག་ཆེད་དམིགས་པ་གཅིག་ལ་འཇོགས་དགོས། དེར་བརྟེན་དྲན་པ་ཉེར་བཞག་སོགས་ཡོང་བཞིན་ཡོད། ད་དུང་དེ་ལས་གཏིང་ཟབ་ཏུ་ཕྱིན་པ་ཡིན་ན་སེམས་ཀྱི་རང་བཞིན་ལ་དཔྱད་པ་བྱ་རྒྱུ་སོགས་གསུངས་ཡོད། ལྷག་པར་དུ་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་གཞུང་ལུགས་ནང་རྟག་པ་རང་བྱུང་གི་འཇིག་རྟེན་བཀོད་པ་པོ་ཞིག་འདོད་ཀྱི་མེད་པ་མ་ཟད། རྟག་པ་རང་བྱུང་གི་བདག་རྟག་པ་འདོད་ཀྱི་མེད། སྐྱབས་སུ་འགྲོ་སའི་ཡུལ་དེ་ཡང་རྟག་པ་རང་བྱུང་གི་སྐྱེས་བུ་མེད་པ། སྐྱབས་སུ་འགྲོ་མཁན་དེ་ཡང་རྟག་གཅིག་རང་དབང་བ་མེད་པར་ཚང་མ་གཅིག་ལ་གཅིག་བརྟེན་ནས་ཡོད་པ་དེར་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་གཞུང་ནང་རྟེན་ཅིང་འབྲེལ་བར་བྱུང་བ་ཞེས་གསུངས་ཡོད། ཕྱོགས་གཅིག་གི་གནས་ཚུལ་རྟོགས་པར་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་བལྟ་རྒྱུ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་པོ་ཆགས་ཡོད། དེར་བརྟེན་ང་ཚོས་བྱམས་པ་དང་བརྩེ་བ། བཟོད་བསྲན་སོགས་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ཐོག་བསམ་བློ་གཏོང་སྐབས་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་སྤྱིའི་འགྲོ་སྟངས་ཐོག་བསམ་བློ་གཏོང་དགོས། རྒྱུ་མཚན་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ནང་པའི་གཞུང་ནང་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ཐོག་འགྲེལ་བཤད་ཧ་ཅང་ཟབ་རྒྱས་ཡོད།
དེ་རིང་ལྷན་ཚོགས་འདི་ལྟ་བུར་མཚོན་ན། ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་ནང་སེམས་རྒྱུད་དང་འབྲེལ་བའི་ཚན་རིག་དང་དེང་དུས་ཕྱི་དངོས་པོའི་རྣམ་གཞག་གི་ཚན་རིག་དབར་བགྲོ་གླེང་བྱས་པ་ཞིག་ཆགས་ཡོད། འདས་པའི་ལོ་སུམ་ཅུ་ཙམ་གྱི་རིང་ང་ཚོས་བགྲོ་གླེང་ཐེངས་མང་ཚོགས་པའི་ཉེར་ལེན་ལ་རྟེན་ནས་ང་ཚོ་ནང་པ་ཚོར་མཚོན་ན། འཇིག་རྟེན་ཁམས་ཀྱི་རིག་པ་ (Cosmology) དང་། ལྷག་པར་ཀོན་ཊམ་རྣམ་གཞག་ (quantum Physics) ཐོག་གནས་ཚུལ་ཤེས་རྒྱུར་ཕན་ཐོགས་ཧ་ཅང་བྱུང་། ཀོན་ཊམ་རྣམ་གཞག་ལ་མཚོན་ན། ཕྱི་དངོས་པོའི་གནས་ཚུལ་ལ་དཔྱད་པ་བྱེད་རྒྱུར་ཧ་ཅང་ཕན་ཐོགས་ཡོད། ནང་པའི་གཞུང་ནས་གསུངས་པའི་རང་བཞིན་གྱི་གྲུབ་པའི་ཆོས་རྡུལ་ཙམ་ཡང་མེད་པ། ཞེས་པ་དེ་དང་འགྲོ་སྟངས་གཅིག་པ་ཆགས་ཡོད། ཕྱོགས་མཚུངས་དེང་དུས་ཚན་རིག་པ་ཚོས་སེམས་དང་སེམས་ཚོར་གྱི་རྣམ་གཞག དེ་བཞིན་ཀླད་རྩའི་བྱེད་ལས་ཞིབ་ཕྲའི་སྐོར་འགྲེལ་བརྗོད་རྒྱག་སྐབས་ང་ཚོས་གནད་དོན་དེ་དག་ཐོག་བསམ་བློ་བསྐྱར་དུ་གཏོང་དགོས་པ་ལྟ་བུ་ཧ་ཅང་ཕན་ཐོགས་ཆེན་པོ་འདུག
ཚན་རིག་པ་ཚོར་མཚོན་ན། སེམས་ནི་གཞན་ལ་ལྟོས་པ་མེད་པའི་ཆོས་གཅིག་ཁོ་ན་ལྟ་བུ་སྟབས་བདེ་ཞིག་མིན་པར་ཧ་ཅང་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཡོད། དེར་བརྟེན་ངོས་ཀྱིས་དེ་སྔ་སྐབས་ཤིག་ལ་སེམས་ཀྱི་ས་ཁྲ། ཞེས་བརྗོད་རྒྱུ་བྱུང་། དེང་སྐབས་ང་ཚོར་འཕྲད་བཞིན་པའི་དཀའ་ངལ་མང་དག་ཅིག་སེམས་དང་འབྲེལ་བ་ཆགས་ཡོད། དཔེར་ན། མི་གསོད་ཁྲག་སྦྱོར་དང་། མུ་གེ། དབུལ་ཕྱུག་བར་ཁྱད། ལྐོག་ཟ་རུལ་སུངས། གཞན་ལ་བརྙས་བཅོས་སོགས་ཚང་མ་སེམས་ལ་ཐུག་ཡོད། འཕྲུལ་ཆས་ཀྱིས་དེ་རིགས་བྱེད་མི་ཐུབ། འཕྲུལ་ཆས་ཀྱིས་ང་ཚོར་ལས་ཀ་ལས་སླ་རུ་གཏོང་རྒྱུའི་མཐུན་འགྱུར་བྱེད་བཞིན་པ་ལས་བྱེད་གཏེ་མིའི་བསམ་བློ་ཆགས་ཡོད། ང་ཚོས་བསམ་བློར་དོ་སྣང་མ་བྱས་པ་ཡིན་ན་ཀླད་པའི་ནང་ཤེས་བྱ་ཡོན་ཏན་ཇི་ཙམ་ཡོད་ཀྱང་མཚམས་རེ་རྙོག་གཞི་ལྟ་བུ་ཆགས་རྒྱུ་ཡིན། ཞེས་སོགས་ཀྱི་བཀའ་སློབ་སྩལ་ཡོད། དེ་བཞིན་ནང་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་སྐོར་ཚན་རིག་པ་ཁོང་རྣམས་དང་ལྷན་སངས་ཉིན་ཕྱི་ཚེས་ ༡༢ ལའང་བགྲོ་གླེང་མཛད་རྒྱུ་ཡིན་འདུག
