༢༠༡༡ ཟླ་ ༡༢ ཚེས་ ༢༠ རེས་གཟའ་མིག་དམར།

༄༅། །ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༡ ཟླ་ ༡༢ ཚེས་ ༡༦ རེས་གཟའ་པ་སངས་སྔ་དྲོ་ཆུ་ཚོད་ ༩ ཐོག་ཨ་རིའི་སན་ཕ་རན་སི་སེ་ཁོའི་གྲོང་ཁྱེར་ནང་རྟེན་གཞི་བྱས་པའི་གཤམ་མཛོད་ཁང་ (Exploratorium) དང་རྡ་ས་བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གཉིས་ཀྱིས་གོ་སྒྲིག་གནང་ཐོག ཊེམ་པལ་ཊོན་ཐེབས་རྩ། (Templeton Foundation) དང་ས་སྒར་ཁྱིམ་ཚང་ཐེབས་རྩ་ (Sagar Family Foundation) བཅས་ཀྱིས་གཞོགས་འདེགས་ཤུགས་ཆེའི་འོག་རྡ་སྟེང་བོད་ཁྱིམ་སློབ་གྲྭའི་ཚོགས་ཁང་དུ་ཚན་རིག་པ་དང་ནང་པའི་མཁས་དབང་དབར་ཉིན་གསུམ་གྱི་བགྲོ་གླེང་ཚོགས་འདུར་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་ལ་ཇི་ལྟར་གསོལ་འདེབས་ཞུས་དོན་ལྟར་བཀའ་བཞེས་བཟང་པོ་སྨིན་སྩལ་ཐོབ་སྟེ་ཚོགས་འདུའི་དབུ་འབྱེད་ཀྱི་མཛད་སྒོར་དབུ་བཞུགས་ཀྱིས་བཀའ་སློབ་སྩལ་དོན། དེ་རིང་འདི་གར་ཕེབས་པའི་མཁས་དབང་རྣམ་པ་ཚོར་འཚམས་འདྲི་ཡོད། ངོས་ཀྱིས་ནང་ཆོས་ཀྱི་ཚན་རིག་བརྗོད་ཀྱི་ཡོད། ནང་ཆོས་ཀྱི་ཚན་རིག་དང་རིག་གསར་གྱི་ཚན་རིག་དབར་བགྲོ་གླེང་བྱ་རྒྱུར། ཁྱེད་རང་ཚོས་ལོ་མང་ཉམས་མྱོངས་བསགས་པའི་རྗེས་འབྲེལ་གྱིས་དེ་རིང་འདིར་ཚོགས་འདུ་འཚོགས་རྒྱུ་བྱུང་བར་བཀྲ་ཤིས་བདེ་ལེགས་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། ད་ལྟ་འདི་གར་གྲ་སྒྲིག་གནང་མཁན་ཙམ་མ་ཟད། ལོ་ནས་ལོ་བསྟུད་དེ་ལས་འགུལ་འདིའི་ཐོག་དངོས་ཤུགས་བརྒྱུད་གསུམ་ནས་མཐུན་འགྱུར་རོགས་རམ་གནང་མཁན་དང་། དེ་བཞིན་དངོས་སུ་བགྲོ་གླེང་ནང་བཞུགས་ཏེ་གོ་བསྡུར་གནང་མཁན་ཚང་མར་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། ང་ཚོ་བཙན་བྱོལ་བ་ཆགས་ནས་ལོ་མང་པོ་ཞིག་ཕྱིན་ཡོད། སངས་རྒྱས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་ཆོས་བརྒྱུད་འཛམ་གླིང་འདིའི་ཐོག་བྱུང་ནས་ལོ་ཉིས་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་ཡོངས་གྲགས་སུ་བརྩིས་ན་དེ་འདྲ་ཞིག་ཡིན། ཀླུ་སྒྲུབ་ལ་སོགས་པ་གཙོ་བོ་ནཱ་ལེནྡྲའི་དངོས་གནས་དྲང་གནས་ཀྱི་མཁས་པ་ང་རང་ཚོ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་པ་ཞིག་གི་ངོས་ནས་བཤད་ན། སྟོན་པ་དང་སློབ་དཔོན་ཞེས་ཞུ་གི་རེད། སྤྱིར་བཏང་བཤད་ན། མཁས་དབང་ཞེས་ངོས་ཀྱིས་དེ་འདྲ་ཤོད་ཀྱི་ཡོད།

ཀླུ་སྒྲུབ་ལ་སོགས་པ་ཁོང་རྣམས་ནཱ་ལེནྡྲའི་མཁས་དབང་རེད་ཅེས་ཤོད་ཀྱི་ཡོད། གྲུབ་ཆེན་རིགས་ཁ་ཤས་ཡོད། གྲུབ་ཆེན་མང་པོ་ཞིག་མགོ་སྟོད་ནཱ་ལེནྡྲ་ལ་སོགས་པའི་བཤད་གྲྭ་ཁག་གི་ནང་དུ་སློབ་གཉེར་མཐིལ་ཕྱིན་པ་གནང་མཐར་བྱ་བཏང་གི་རི་ཁྲོད་ལ་བཞུགས་མཁན་གྱི་རིགས་གཅིག་ཡོང་གི་ཡོད། རིགས་གཅིག་གང་ཟག་དགོས་མཚན་ཞེས་ནས་བླ་མ་མཁས་གྲུབ་གཉིས་ལྡན་ཞིག་གི་ལས་དང་སྨོན་ལམ་གྱི་འབྲེལ་བ་ཡོད་པའི་སྐལ་ལྡན་གྱི་སློབ་མ་དེ་སྔ་སློབ་སྦྱོང་ཡོད་མེད་ལ་མ་ལྟོས་པར་ཐད་ཀར་གདམས་ངག་ཐོབ་སྟེ་དེའི་དོན་རྩེ་གཅིག་ཏུ་སྒོམ་ནས་ཉམས་རྟོགས་སྐྱེས་པའི་ཐོག་ནས་ལམ་འཁྲིད་ལུགས་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡོང་གི་ཡོད། གང་ལྟར་ཡང་སྙིང་དེ་དག་བྱུང་ནས་ལོ་སྟོང་ཕྲག་གཉིས་ཙམ་ཞིག་ཕྱིན་ཡོད། ང་ཚོ་བཙན་བྱོལ་བ་ཆགས་ནས་ཕལ་ཆེར་ལོ་བཅོ་ལྔ་ཉི་ཤུ་ཕྱིན་པའི་སྐབས་སུ་གཞི་ནས་ཚན་རིག་པ་དང་མཉམ་དུ་བགྲོ་གླེང་བྱ་རྒྱུ་ཞིག་བྱུང་ན་བསམས་པ་རེད། སྐབས་དེར་བགྲོ་གླེང་བྱས་ནས་གོ་བསྡུར་བྱས་ཏེ་ང་ཚོས་ཕར་ལེགས་བཤད་བསླབ་རྒྱུའི་བསམ་བློ་གང་ཡང་འཁོར་གྱི་མེད། ངོས་རང་ཆུང་དུས་ནས་ཚན་རིག་ལ་ཧ་ཅང་དོ་སྣང་ཆེན་པོ་ཡོད། ཚན་རིག་གི་དེབ་འདྲ་མིན་དེ་འདྲར་དབྱིན་ཡིག་ཧ་ལས་པ་ཤེས་ཀྱི་མེད་ཀྱང་དོ་སྣང་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེབ་ཀློག་པ་གཅིག་པུ་མ་ཡིན་པར་དངོས་སུ་ཚན་རིག་པ་དེ་འདྲ་ཐུག་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་ཡོད་སྟབས།

དེ་དག་ཐུག་སྟེ་གོ་བསྡུར་བྱེད་ཐུབ་ན་བསམས་པའི་རེ་འདུན་ཞིག་བྱུང། ཕལ་ཆེར་ལོ་བཞི་བཅུའི་གོང་དང་སྤྱིར་བཏང་རྒྱ་གར་ལ་སླེབས་ནས་ལོ་བཅུ་ལྷག་ཕྱིན་ཡོད། ཁྱེད་རང་ཚོ་མང་པོ་ཞིག་གིས་གོ་ཐོས་བྱུང་ཡོད། ངོས་ཀྱིས་ཚན་རིག་པ་དང་མཉམ་དུ་ཐུག་ནས་ཚུར་སློབ་སྦྱོང་ལེན་རྒྱུའི་བསམ་བློ་ལྟ་བུ་འཁོར་ཏེ་སྡོད་སྐབས། ངོས་ཀྱིས་ངོ་ཤེས་པ་ཚོར་བསམ་ཚུལ་དང༌རེ་བ་དེ་འདྲ་ཞིག་ཡོད་ཅེས་གླེང་སློང་བྱུང་སྐབས། ཁོང་ཚོ་ཁ་ཤས་ཀྱིས་ཚན་རིག་པ་དང་མཉམ་དུ་འབྲེལ་བ་བྱ་རྒྱུ་ཞེས་པ་དེ་ཉེན་ཁ་ཆེན་པོ་རེད། ཚན་རིག་ཟེར་བ་དེ་ཆོས་དད་མེད་པ་བཟོ་མཁན་ཞིག་རེད།  དེར་བརྟེན་ཧ་ཅང་གཟབ་གཟབ་བྱེད་དགོས་ཞེས་བརྗོད་བྱུང་། དབྱིན་སྐད་ནང་བརྗོད་ན།
(Science is killer for Religion) ཞེས་བརྗོད་བྱུང་། ངོས་རང་གང་འདྲ་ཡིན་ནམ་སྙམ་སྟེ་བསམ་བློ་ཞིག་འཁོར་བྱུང་། སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་འདི་བཅོམ་ལྡན་འདས་རང་ཉིད་ཀྱིས། །དགེ་སློང་དག་གམ་མཁས་རྣམས་ཀྱིས། །བསྲེག་བཅད་བརྡར་བའི་གསེར་བཞིན་དུ། །ལེགས་པར་བརྟག་ལ་ང་ཡི་བཀའ། །བླང་བ་བྱ་ཡི་གུས་ཕྱིར་མིན། །ཞེས་གསུངས་ཡོད། དེར་བརྟེན་ཀླུ་སྒྲུབ་ལ་སོགས་པ་དེ་དག་གིས་སངས་རྒྱས་ཉིད་ཀྱི་བཀའ་ལ་སྒྲ་ཇི་བཞིན་པ་ཁས་ལེན་རུང་དང་མི་རུང་བརྟག་དཔྱད་བྱས་ནས་གང་ལ་རིག་པའི་གནོད་པ་ཡོད་པ་དེར་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་བཀའ་ཡིན་རུང་དགོངས་པ་གཞན་ལ་འགྲེལ་རྒྱུ་དང་། མདོ་གང་ཇི་ཙམ་ཞིག་དཔྱད་ན་ཡང་རིག་པའི་རྒྱབ་རྟེན་ཡོད་པ་མ་གཏོགས་རིག་པའི་གནོད་པ་མེད་པ་དེར་སྒྲ་ཇི་བཞིན་པ་ཁས་བླང་ཆོག དེར་བརྟེན་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཉིད་ཀྱིས་བཀའ་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱ་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་ཤིག་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཁོང་རང་གིས་གནང་བ་རེད། ཀླུ་སྒྲུབ་ལ་སོགས་པ་དེ་དག་གིས་ཀྱང་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱིས་ལམ་སྟོན་གནང་བ་ལྟར་ཆོས་རབ་ཏུ་འབྱེད་པའི་ཤེས་རབ་གཙོ་བོར་རྩིས་པ་མ་གཏོགས་བཅོམ་ལྡན་འདས་ཀྱི་བཀའ་ལ་དེ་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བཀའ་རེད་བྱིན་རླབས་ཆེན་པོ་རེད་ཅེས་མ་རྩིས་པར་དཔྱད་པ་བྱ་རྒྱུ་གཙོ་བོར་རྩིས་པའི་ཐོག་ནས་གནང་འདུག དེར་བརྟེན་ཚན་རིག་པས་བརྟག་དཔྱད་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ཚན་རིག་པས་སོ་སོས་སྔོན་ལ་དམ་བཅའ་བཞག་སྟེ་དམ་བཅའ་དེ་དང་འགལ་བ་བྱུང་ན་དེར་གདོང་ལེན་བྱ་རྒྱུ་དང་། དམ་བཅའ་དེ་སྒྲུབ་ཆེད་ཚན་རིག་པས་ཉམས་ཞིབ་བྱེད་ཀྱི་མེད། ཚན་རིག་པས་དམ་བཅའ་སྔོན་དུ་མ་བཞག་པར་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ཟིན་མཚམས་མཐུན་སྣང་དུ་སྒྲུབ་ཐུབ་པའི་ར་འཕྲོད་པ་ཞིག་བྱུང་ན། དེ་ཁས་ལེན་བྱས་ནས་དེ་དམ་བཅའ་ཆགས་ཡོད། སངས་རྒྱས་པའི་གཞུང་ལ་ཆ་བཞག་ན། སྔོན་ལ་དམ་བཅའ་བཞག་སྟེ་གཞི་ནས་དེ་སྒྲུབ་རྒྱུའི་འགྲོ་སྟངས་ཤིག་ཡོད་པ་རེད། འོན་ཀྱང་ངོ་ཐོག་འགྲོ་སྟངས་བྱས་ན་དེ་འདྲ་རེད་མི་འདུག སྔོན་ལ་ཞིབ་འཇུག་དང་ཉམས་ཞིབ་བྱས་ཏེ་བདེན་དོན་དེ་རེད་ཅེས་དམ་བཅའ་འཇོག་དགོས། དེར་བརྟེན་འགྲོ་སྟངས་གཅིག་པ་རེད། གང་ལྟར་དངོས་ཡོད་གནས་ཚུལ་འཚོལ་གྱི་ཡོད། སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་ནང་གཙོ་བོ་དེ་ཁོ་ན་ཉིད་ཅེས་སྟོང་པ་ཉིད་སྦྱར་གྱི་ཡོད། སྤྱིར་བཏང་ག་པར་བཤད་ཀྱང་ཇི་སྙེད་ཀྱི་ཆོས་ཡིན་ནའང་རེད། ཇི་ལྟ་བའི་ཆོས་ཡིན་ནའ་རེད། གང་ལྟར་གང་དང་གང་ཡིན་རུང་ཞིབ་འཇུག་བྱས་ནས་དཔྱད་པ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་སྟབས། ཆོས་དེ་དང་དེའི་ངོ་བོ་དང་དབྱེ་བ། ཞེས་པ་དེ་དག་ཤོད་དགོས་རྒྱུ་དེ་གཞི་གཅིག་ཡོད་པའི་ཐོག་ནས་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་གི་ཡོད། དེར་བརྟེན་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་དཔལ་ནཱ་ལེནྡྲའི་ཆོས་བརྒྱུད་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས་དེ་དཔྱད་པ་བྱས་ནས་གཏན་ཕབ་ཀྱི་ཡོད།

བདེན་དོན་བཙལ་ནས་རྙེད་པའི་སྐབས་སུ་དམ་བཅའ་བཞག་ནས་འགྲོ་གི་ཡོད། དེར་བརྟེན་ཚན་རིག་གི་འགྲོ་དང་མཐུན་གྱི་རེད་བསམས་པ་དྲན་བྱུང་། དེར་འགལ་བ་གང་ཡང་མི་འདུག སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་པ་གཅིག་དང་དེའི་ནང་ཚན་ནས་དཔལ་ནཱ་ལེནྡྲའི་ཆོས་བརྒྱུད་འཛིན་དཔལ་ནཱ་ལེནྡྲའི་མཁས་པའི་དབང་པོ་ཚོའི་རིགས་ལམ་གྱི་འགྲོ་སྟངས་དེ་ཁས་བླང་པ་ཡིན་ན། ཚན་རིག་པས་དཔྱད་པ་བྱ་རྒྱུ་དེ་དང་ང་ཚོ་མཐུན་ཕྱོགས་རེད་མ་གཏོགས་འགལ་བ་འགྲོ་རྒྱུ་གང་ཡང་མི་འདུག གལ་ཏེ་ཚན་རིག་པའི་ནང་ནས་བརྟག་དཔྱད་བྱས་ཏེ་སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་ཀྱི་ནང་ནས་བཤད་པ་ཞིག་ཚན་རིག་པས་དངོས་སུ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་ཡོང་སྐབས་འགལ་ཟླ་དང་ཡང་ན་སྣང་དུ་རུང་ཡང་མ་འགྲིག་པ་ཞིག་བྱུང་ན། སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་པ་རིག་པའི་རྗེས་སུ་འབྲང་མཁན་ཞིག་གིས་དེ་འཇོག་རྒྱུ་རེད། དཔེར་ན། རི་རབ་གླིང་བཞི་གླིང་ཕྲན་ཞེས་པ་དེ་དག་ལ་ངོས་ཀྱིས་མོས་མཐུན་དང་ཁས་ལེན་བྱེད་ཀྱི་མེད། འཛམ་གླིང་རིལ་རིལ་ཡིན་པ་ཐག་བཅད་ནས་ཤོད་ཀྱི་ཡོད་ལ་ངོས་རང་ཡིད་ཆེས་ཡོད། དཔེར་ན། མངོན་པ་མཛོད་ལྟ་བུའི་ནང་ཤཱ་རི་བུ་དང་མོའུ་འགལ་བུ་དེ་འདྲ་ཞིག་ཁུངས་བྱས་ཏེ་གླིང་བཞི་གླིང་ཕྲན་གསུང་བཞིན་ཡོད། དེ་ཚོའི་གྲས་དེ་སྒྲ་ཇི་བཞིན་པ་ཁས་བླང་ན། མྱོང་བ་དང་འགལ་བ་ཡོང་གི་ཡོད། ངོས་ཀྱིས་ནམ་རྒྱུན་འདི་ལྟར་ཤོད་བཞིན་ཡོད། ནང་པས་ཁས་བླང་པ་ཞིག་ཚན་རིག་པས་མ་རེད་ཅེས་དང་དེ་མིན་པའི་སྒྲུབ་བྱེད་བཀོད་ན་དེ་ནང་པ་ཁས་ལེན་གྱི་རེད། ལོ་གཅིག་ཇར་ར་མན་དུ་ཚགས་པར་རྒྱག་མཁན་ཞིག་གིས་ཚན་རིག་པས་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི་མེད་པ་ཐག་བཅད་ཟིན་པ་རེད། ནང་པས་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི་ཤོད་ཀྱི་ཡོད། དེ་གང་འདྲ་རེད་དམ་ཞེས་དྲིས་བྱུང་། ཚན་རིག་པས་སྐྱེ་བ་སྔ་ཕྱི་མེད་པ་ཐག་བཅད་མེད། གང་ལྟར་མ་རྙེད་པ་རེད་མ་གཏོགས་མེད་པར་རྙེད་པ་མ་རེད། ང་ཚོའི་དཔེ་ཆའི་ནང་ལ་མེད་པར་རྙེད་པ་དང་མ་རྙེད་པ་གཉིས་པོ་ཁག་ཁག་ཡིན་པ་ཞིབ་ཚགས་ཐོག་ནས་དབྱེ་བ་ཕྱེ་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་པས་ཁོང་གིས་གང་ཡང་བརྗོད་ཀྱི་མི་འདུག ང་ཚོའི་སྤོབས་པར་དངོས་གནས་དྲང་གནས་དངོས་ཡོད་གནས་ཚུལ་ལ་བརྟག་དཔྱད་བྱས་ཏེ་ར་འཕྲོད་པ་ཞིག་བྱུང་ན། ང་ཚོས་ཁས་ལེན་དགོས། དེར་བརྟེན་ཚན་རིག་པ་དང་མཉམ་དུ་འབྲེལ་བ་བྱ་རྒྱུ་དེ་འགལ་བ་རྩ་བ་ནས་མི་འདུག་བསམས་པ་དྲན་ཏེ་འབྲེལ་བ་བྱས་པ་རེད།  འབྲེལ་བ་བྱས་ནས་ལོ་ལྔ་དང་བཅུ་རིམ་བཞིན་འགྲོ་སྐབས་ཚན་རིག་པའི་ནང་ནས་ཀྱང་དོ་སྣང་བྱེད་མཁན་ཇེ་མང་ནས་ཇེ་མང་དུ་འགྲོ་གི་འདུག དོ་སྣང་དེ་ཡང་ཁྱད་མཚར་མཚར་དང་ལྟད་མོ་ལྟ་རྒྱུ་ལྟ་བུ་མ་རེད། སྔ་མོ་ང་ཚོའི་བོད་ཀྱི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང་ལ་ནུབ་ཕྱོགས་པ་བོད་ལ་ཡོང་མཁན་དེ་དག་གིས་ལྟད་མོ་ལྟ་གི་ཡོད། འཆམ་བརྒྱབ་པ་དེ་དག་ལ་ལྟད་མོའི་འདུ་ཤེས་མ་གཏོགས་ཡིད་ཆེས་རྩ་བ་ནས་བྱེད་ཀྱི་མེད། དེར་ཡིད་ཆེས་བྱས་ཏེ་དེ་ནས་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་དགོས་བསམས་པ་རྩ་བ་ནས་མེད། ལོ་གཅིག་ནོར་ཝེ་ནས་ཡིན་པའི་མི་ངོ་ཤེས་ཤིག་ཡོད། ཁོང་གིས་ཨ་ཕི་རི་ཀའི་ཡུ་གྷན་ཌ་ནང་རོགས་པ་བྱེད་བཞིན་འདུག ཉིན་གཅིག་ཁོང་རང་གིས་རོགས་པ་བྱེད་སའི་ཡུ་གྷན་ཌའི་མི་གཅིག་ཁོང་རང་མཉམ་དུ་ཁྲིད་ནས་རྡ་སར་ངོས་རང་ཐུག་པར་སླེབས་ཏེ་ཁོང་རང་གིས་དེ་དང་གཙོ་བོ་ཡུ་གྷན་ཌའི་ས་ཁུལ་གཅིག་གི་རིག་གཞུང་བདག་ཉར་བྱ་རྒྱུར་རོགས་རམ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་བྱུང་། ཨ་ཕི་རི་ཀའི་མི་ཞིག་ཁོང་རང་ཚོ་ཡུ་གྷན་ཌ་ཚ་བ་ཆེན་པོ་ཡིན་པར་བརྟེན། གཅེར་བུ་ལྟ་བུ་བྱས་ནས་སྡོད་ཀྱི་ཡོད་པ་བཞིན་རྡ་སར་ཡང་སླེབས་བྱུང་བས་འཁྱག་གི་མེད་དམ་བསམས་བྱུང་།  སྔོན་མ་ཨ་སེ་སིར་ང་ཚོ་ལྷན་འཚོགས་ཤིག་གི་སྐབས་ཡི་ཤུ་བླ་ཆེན་པོབ་དམ་པ་དེ་ཧ་ཅང་དགོངས་པ་གུ་ཡངས་པོ་རེད། དེར་ཆོས་བརྒྱུད་ཁག་མང་པོ་ཞིག་གི་མི་སྣ་འཛོམས་ཏེ་ཚོགས་པ་རེད། སྐབས་དེར་ཨ་ཕི་རི་ཀ་ནས་ཡིན་པའི་ཆོས་བརྒྱུད་ཅིག་གི་བླ་མ་བགྲེས་སོང་ཞིག་འདུག

ཁོང་རང་གི་ལུང་པའི་ནང་རས་སྲབ་པོ་ཞིག་གི་གོས་གྱོན་མ་གཏོགས་གྱོན་དགོས་ཀྱི་མེད་སྟབས།   ཚོགས་འདུར་ཕེབས་སྐབས་དེ་ལྟར་སྲབ་པོ་ཞིག་ལས་གྱོན་མི་འདུག་པས། སྐབས་དེར་ཁོང་རང་ཧ་ཅང་འཁྱགས་ནས་རྐུབ་སྟེགས་ཐོག་དར་གསིག་རྒྱག་གི་འདུག ཚོགས་འདུ་གྲ་སྒྲིག་བྱེད་མཁན་གྱིས་ཀམ་པ་ལི་ཞིག་ཕུལ་ཡང་ཧ་ཅང་འཁྱགས་ཏེ་རྐུབ་སྟེགས་ཐོག་ནས་རིལ་སོང། དེ་ལྟར་ཡུ་གྷན་ཌ་མི་དེ་དང་ནོར་ཝེའི་མི་དེ་གཉིས་ངོས་ལ་ཐུག་སྐབས་ངོས་ཀྱིས་ནོར་ཝེ་མི་དེར་ཁྱེད་རང་ཚོའི་ས་ཁུལ་རེ་རེར་སོ་སོའི་རིག་གཞུང་དང་གོམས་གཤིས་ཡོད་པ་རེད། དེ་དག་སྲུང་སྐྱོབ་བྱ་རྒྱུར་ཁྱེད་རང་གིས་རོགས་པ་གནང་བ་དེ་ཧ་ཅང་ཡག་པོ་རེད། ཅེས་བརྗོད་པ་ཡིན། དཔེར་ན། ནོར་ཝེའི་མི་དེས་ཨ་ཕི་རི་ཀའི་གྲོང་གསེབ་ཅིག་གི་ས་ཁུལ་གྱིས་སོ་སོའི་དད་པ་བྱེད་ས་དང་རིག་གཞུང་ལ་ལྟད་མོ་བལྟས་ཏེ་ཁོང་ཚོ་ཡག་པོ་རེད་ཅེས་བརྗོད་པ་མ་གཏོགས།  ནོར་ཝེའི་མི་ཚོས་རིག་པ་དང་བསླབ་བྱ་སོགས་དེ་ནས་ཚུར་བླངས་ཏེ་ནོར་ཝེའི་མི་རང་ཉིད་ཀྱིས་དེ་ཉམས་ལེན་བྱེད་བསམ་པ་རྩ་བ་ནས་མེད། དེ་སྔ་ཕན་ཆད་བོད་ཀྱི་ནང་ཆོས་ཞེས་བརྗོད་སྐབས་ལྟད་མོ་ལྟ་ས་ཞིག་མ་གཏོགས་དེ་ནས་ཚུར་ལེགས་བཤད་ལེན་བསམ་པ་ཞིག་རྨི་ལམ་ལ་ཡང་མེད། ངོས་ཀྱིས་ཁ་ཐུག་ཤོད་ཀྱི་ཡོད་པ་མ་གཏོགས་འདྲ་ཆགས་པོ་ཤོད་ཀྱི་མེད་ལ་བཤད་ན་དགོས་པ་གང་ཡང་མི་འདུག ང་ཚོས་འདྲ་ཆགས་པོ་བཤད་ནས་ལུང་པ་བསྐྱལ་པ་རེད།  དངོས་ཡོད་གནས་ཚུལ་ཤེས་པ་བྱས་ནས་དངོས་ཡོད་གནས་ཚུལ་ཁས་བླངས་ཏེ་འགྲོ་རྒྱུ་རེད་མ་གཏོགས་འདྲ་ཆགས་པོ་དང་སྤམ་པོ་བྱས་ནས་བསྡད་ན་ཡོང་རྒྱུ་མེད། དེར་བརྟེན་དེ་སྔ་བོད་ལ་ནུབ་ཕྱོགས་པ་ཚོས་བོད་ཀྱི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་ཆོས་དེ་སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་ངོ་མ་མ་རེད། (Lamaism) བླ་མའི་ཞེས་མིང་ཞིག་བཏགས་ཡོད། ཁག་མི་འདུག་ང་ཚོའི་བོད་ནང་དངོས་གནས་དྲང་གནས་ཀྱི་དཔལ་ནཱ་ལེནྡྲའི་མཁས་པའི་དབང་པོ་ཚོས་མཛད་པའི་གཞུང་དེ་དག་སློབ་གཉེར་བྱེད་མཁན་ཚོར་སྤྱིར་བཏང་སྤྱི་ཚོགས་ནང་མཐོང་གང་ཡང་མེད། བླ་མ་དང་སྤྲུལ་སྐུ་ཞེས་བླ་བྲང་དང་བཞུགས་ཁྲི་མཐོ་པོ་ཡོད་པ་རྟ་གྲལ་སྒྲིག་ཏེ་ཕར་ཚུར་ཕེབས་མཁན་ཚོར་མི་ཚོས་བླ་མ་ཕེབས་ཀྱི་འདུག་ཅེས་དད་པ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དེར་བརྟེན་ང་ཚོའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་བླ་མ་དང་སྤྲུལ་སྐུ་ཞེས་བརྗོད་སྐབས་ཧ་ལས་པ་རྩིས་ཏེ་བཀའ་དབང་སོགས་གནང་བར་བརྟེན་དགའ་པོ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། དངོས་གནས་དྲང་གནས་ཀྱི་ནང་ཆོས་ཐོག་སློབ་གཉེར་དང་རྒྱུས་ཡོད་མཁན་ཚོར་བཤད་གྲྭའི་ནང་དཔེ་ཆ་ཁྲིད་ནས་བསྡད་པ་ཙམ་མ་གཏོགས། སྤྱི་ཚོགས་ནང་དེའི་ཞག་རྩི་ལྟ་བུ་འདོན་ཐུབ་ཀྱི་མི་འདུག

སྤྱི་ཚོགས་ནང་དེ་གྲས་ལ་མཐོང་བྱེད་ཀྱི་མི་འདུག བཞུགས་ཁྲི་མཐོ་པོའི་སྟེང་བཞུགས་མཁན་འགའ་ཤས་ཧ་ཅང་ཡག་པོ་ཡོད་པ་རེད། བསྟན་པར་ཧ་ཅང་བཀའ་དྲིན་ཆེན་པོ་དངོས་གནས་རྗེས་སུ་ཡི་རང་དང་མོས་པ་ཡོད། འོན་ཀྱང་མང་པོ་ཞིག་ལ་དབང་དང་ཆོ་ག་སོགས་གསུངས་པ་མ་གཏོགས་དོན་དག་དེ་སྔོན་ལ་སོ་སོ་མ་སྦྱང་པར་མི་ལ་ཤོད་ཐུབ་ཀྱི་མེད། ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་རྟག་ཏུ་གསུངས་ཀྱི་རེད། ༸གོང་ས་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་ཁོང་ཉིད་ཆ་བཞག་ན་བསླབ་ནས་ཤེས་བྱུང། དེ་བདེན་པ་རེད། བསླབ་ནས་ཤེས་པ་རེད་མ་གཏོགས་མ་བསླབ་པར་ཀློང་རྡོལ་ཞེས་པ་དེ་ཁག་པོ་རེད། གང་ཟག་རེ་ཟུང་རྟོག་སྤྲུལ་དུས་མཉམ་པ་ཡོང་སྲིད་པ་རེད་མ་གཏོགས་དེ་འདྲ་ཧ་ཅང་ཁག་པོ་རེད། བླ་མ་སྐྱེས་ཆེན་དམ་པ་དེ་ཚོ་བཞུགས་ཁྲིའི་སྟེང་བཞུགས་པ་མ་གཏོགས་དེ་ཙམ་གྱིས་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་རྒྱུ་གང་ཡང་མི་འདུག  དེ་ལ་ལྟོས་ན་ངོས་རང་ཕྲན་བུ་དྲག་པ་ཡིན། ཡོངས་འཛིན་རིན་པོ་ཆེར་སི་ཤན་སེར་པོས་བཟོས་པའི་རྟ་ལྕགས་ཤིག་ཡོད་པ་རེད། དེ་ཡོངས་འཛིན་རིན་པོ་ཆེས་ངོས་ལ་སྡིག་ར་སྐུལ་རྒྱུར་ཆར་ཅན་ཟུར་དུ་འཇོག་གནང་གི་རེད། ངོས་ལ་རིག་པ་ཨོ་ཙམ་ཡོད། རིག་པ་ཡག་པོ་ཡོད་པར་བརྟེན་སྒྱིད་ལ་ཉེས་པོ་བྱས། ལམ་སེང་ཤེས་དུས་གང་ཡང་བྱེད་ཀྱི་མ་རེད་བསམས་ཏེ་ངས་རྩེད་མོ་ཁོ་ན་རྩེས་ནས་བརྩོན་འགྲུས་མ་བྱས་པར་སྡོད་ཀྱི་ཡོད་པར་བརྟེན། ཡོངས་འཛིན་རིན་པོ་ཆེས་རྟ་ལྕགས་ཤིག་ཟུར་དུ་བཞག་སྟེ་བཞད་མོ་མ་བཞེས་པར་རྫིག་པོ་བྱས་ནས་བཞུགས་ཀྱི་རེད། དེང་སྐབས་བསམ་བློ་བཏང་དུས་ཧ་ཅང་བཀའ་དྲིན་ཆེན་པོ་རེད་འདུག གྲྭ་པ་གྲྭ་རྐྱང་བཞིན་ལོ་མང་པོ་ཆོས་ར་འགྲིམས་ཏེ་བསླབ་མེད་ནའང་ཕྲན་བུ་བསླབ་ཡོད། གང་ལྟར་ང་ཚོ་བོད་ཀྱི་དེ་སྔའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་འགྲོ་སྟངས་དེ་ཁ་གཡེང་གཡེང་སྒང་ཕྱིན་ཏེ་ཞིབ་ཚགས་པོ་དང་སྤུས་དག་མ་བྱས། ང་ཚོ་བོད་པར་ཡོད་ན་མེད་ན་ཆོས་རེད། དེ་སྤུས་དག་པོ་ཞིག་མ་བྱས་པར་འདྲ་ཆགས་པོའི་ཐོག་ཕྱིན་ཏེ་ལམ་དང་ལུགས་སྲོལ་གྱི་ཟློས་གར་འཁྲབ་ཀྱི་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་མ་གཏོགས་གང་ཡང་མེད། དེ་ཧ་ཅང་སྐྱོ་པོ་རེད། དེར་བརྟེན་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་མི་ལྟ་སྐོར་ཡོང་མཁན་དེ་དག་གིས་ཕྱི་ལོག་གི་མཐོང་ཚུལ་མཐོང་སྐབས། འབར་མའི་ནང་པ་དང་གཅིག དེ་བཞིན་བོད་ནང་གི་བླ་མ་མང་པོ་ཞིག་ལ་སྐྱེ་དམན་དང་ཕྲུ་གུ་ཡོད་པར་བརྟེན། ཤི་རི་ལངྐ་དང། ཐེ་ལན་ཌི། འབར་མ་སོགས་ལ་ཡོད་པའི་དགེ་སློང་དེ་ཚོ་དང་མི་འདྲ་བ་ཆགས་ཡོད་པར་བརྟེན།

བླ་མའི་ཆོས་རང་མཐོང་སྟེ་(Lamaism) ཞེས་བཏགས་ཡོད་པ་དེ་ཆགས་ཀྱི་འདུག ང་ཚོ་རྒྱ་གར་ལ་བསླེབས་ཏེ་རིམ་པས་འབྲེལ་བ་བྱེད་སྐབས་ཚན་རིག་པ་ཚོས་གཞི་ནས་ངོས་ཀྱིས་འདི་རྟག་ཏུ་ཤོད་ཀྱི་ཡོད། ཕལ་ཆེར་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༨༩ ལོར་ངོས་རང་སྐབས་དེར་སན་ཕ་རན་སི་སི་ཀོར་(San Francisco)ཚན་རིག་པ་ཚོ་དང་མཉམ་དུ་ཚོགས་འདུ་ཞིག་ཚོགས་པ་རེད། ཚོགས་འདུ་དེའི་ཐོག་ཚན་རིག་པ་ཨ་ཅག་ལགས་ཤིག་འདུག ཁོ་རང་ཚན་རིག་པ་གྲགས་ཅན་ཞིག་རེད་འདུག ཚོགས་འདུ་དང་པོ་འཚོགས་སྐབས་ཨ་ཅག་ལགས་དེས་ང་ཚོ་ཚན་རིག་པ་ཞིག་གིས་ཆོས་པ་ཞིག་དང་མཉམ་དུ་ག་རེ་གོ་བསྡུར་བྱེད་རྒྱུ་ཡོད་པ་རེད་མདོག་མདོག་གིས་རྣམ་འགྱུར་འདི་ལྟར་སྟོན་གྱི་འདུག དེ་ནས་ང་ཚོ་དངོས་གཞི་གོ་བསྡུར་བྱེད་སྐབས་མོ་རང་གི་དྲི་བ་ཁག་གཅིག་གཉིས་དྲིས་ཡོད། དེ་འདྲའི་ཐོག་སྐད་ཆ་ཤོད་སྐབས་ང་ཚོས་འཇིག་རྟེན་བཀོད་པ་པོ་དང། རྟག་གཅིག་རང་དབང་མེད་པའི་བདག་ཤོད་ཀྱི་མེད། རྟག་པ་རང་འབྱུང་གི་སྐྱེ་བོ་དང་གཅིག དེ་བཞིན་རྟག་གཅིག་རང་དབང་མེད་པའི་བདག་ཁས་མི་ལེན་པ་བྱས། རྒྱུ་འབྲས་ཀྱི་རྟེན་འབྱུང་བཤད་ཡོང་དུས་ཨ་ཅག་ལགས་དེའི་རྣམ་འགྱུར་ཕྲན་བུ་བསྒྱུར་ཏེ། ཁྱེད་རང་ཚོའི་ནང་པའི་ཆོས་བཤད་པ་དེ་མི་འདྲ་བ་ཞིག་འདུག དེ་ནས་ང་ཚོ་ཚན་རིག་པ་གཞན་དང་མཉམ་དུ་ཤེས་པའི་སྐོར་སོགས་བགྲོ་གླེང་བྱས་པ་རེད། མཇུག་ཏུ་ཨ་ཅག་ལགས་དེ་དམིགས་བསལ་གྱིས་དོ་སྣང་བྱས་ནས་དོན་ཚན་འདི་དང་འདིའི་ཐོག་ནང་པའི་འགྲེལ་བཤད་གང་འདྲ་རྒྱག་གི་རེད། མཐའ་ན་ང་ཚོ་ཇ་འཐུང་བའི་བར་གསེང་སྐབས་སུ་ཡང་སྐད་བསྒྱུར་ཐུབ་བསྟན་སྦྱིན་པ་རེད། ཁོང་གི་འཁྲིས་ལ་ཡོང་སྟེ་དོན་གཉེར་བྱས་ཏེ་སྐད་ཆ་དྲིས་ཀྱི་འདུག་ཅེས་བརྗོད་བྱུང།  དེ་ལྟར་བྱས་ཏེ་ཚན་རིག་པའི་ནང་ནས་ནང་པ་སངས་རྒྱས་པའི་ཚན་རིག་སྐོར་གོ་བསྡུར་བྱེད་ཡོང་སྐབས་ལྟད་མོ་བལྟས་པ་མིན་པར། འདི་ནས་ལེགས་བཤད་དང་འགྲེལ་བཤད་གསར་པ་ལེན་རྒྱུ་འདུག་བསམ་ནས་དོ་སྣང་གསར་པ་བྱེད་ཀྱི་འདུག རང་ཉིད་ཀྱིས་འདི་ནས་ཚུར་ལེགས་སྐྱེས་ལེན་རྒྱུའི་འདུ་ཤེས་བྱེད་བཞིན་འདུག དེ་ལྟར་བྱས་ཏེ་ཚན་རིག་པའི་ཁྲོད་དོ་སྣང་བྱེད་མཁན་ཇེ་མང་ཇེ་མང་དུ་ཕྱིན་པ་རེད། གཞི་ནས་ངོས་རང་ལ་སྤོབས་པ་རྙེད་དེ་ངོས་ཀྱིས་ཚུར་ཕྱོགས་ཚན་རིག་པའི་ཐོག་ནས་དོན་ཚན་འདྲ་མིན་ཐོག་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་ཆེད་ངོས་རང་གིས་དོ་སྣང་བྱས་ཏེ་ཤེས་རྒྱུའི་འདུ་ཤེས་གཙོ་བོ་མིན་པར། ཚན་རིག་པའི་ནང་དོ་སྣང་བྱེད་མཁན་རྒྱ་ཆེ་རུ་འགྲོ་གི་ཡོད་པར་བརྟེན་ང་ཚོ་བོད་པའི་སློབ་གཉེར་བ་ཚོའི་ནང་ནས་ཚན་རིག་པའི་མཉམ་འབྲེལ་བ་བྱེད་རྒྱུ། དེ་འབྲེལ་བ་བྱེད་པར་ཚན་རིག་ལ་དོ་སྣང་གསར་པ་བསླེབ་རྒྱུའི་འབད་བརྩོན་ཞིག་འགོ་བཙུགས་པ་རེད། འགོ་སྟོད་དུ་ང་ཚོའི་མཁན་པོ་དང་དགེ་བཤེས་ཁ་ཤས་ཀྱི་དགོངས་པར་ཚན་རིག་པ་མཉམ་འབྲེལ་བ་བྱས་ན་ཆོས་དད་ལ་སྐྱོན་ཡོང་གི་རེད། དགོངས་རྒྱུ་ལྟ་བུ་ཕྲན་བུའི་ཐུགས་དོགས་ཕྲན་བུ་བྱུང་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་འདུག

སྐབས་དེར་ཨ་ལག་ཨ་མཆོག་རིན་པོ་ཆེ་དཔེ་མཛོད་དུ་ལས་ཀ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ལས་ཀ་དེ་མར་འགོ་བཙུགས་དུས་ཐེངས་གཅིག་ངོས་རང་རྒྱ་གར་ལྷོ་ཕྱོགས་ལ་བསླེབས་པའི་སྐབས་ཨ་མཆོག་རིན་པོ་ཆེས་ངོས་ལ་༸རྒྱལ་བ་རིན་པོ་ཆེས་ཚན་རིག་ཐོག་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་རྒྱུར་བཀའ་ནན་ཏན་ཞིག་གནང་རོགས་གཞན་ཕྲན་བུ་དཀའ་འཕྲད་ཀྱི་འདུག་ཅེས་འདི་ལྟར་གསུངས་བྱུང། དེར་བརྟེན་ངོས་ཀྱིས་སྐབས་དེར་འགྲེལ་བཤད་ཕྲན་བུ་ཞུས་པ་རེད། དེ་ནས་དབུ་ཁྲིད་ཚོས་ཐུགས་སྣང་གནང་བ་དང་། གཙོ་བོ་སློབ་གཉེར་བ་གསར་པའི་ནང་ནས་དོ་སྣང་ཞིག་བསླེབས་ཡོད། དེ་ལྟར་བྱས་ཏེ་ང་ཚོའི་ལས་འགུལ་དེ་ཤུགས་ཆེ་རུ་ཕྱིན་ཡོད། ང་ཚོའི་དམིགས་ཡུལ་གཅིག་དེ་ད་ལྟ་བར་ཚན་རིག་གི་སློབ་ཚན་ཞིག་བསླབ་དགོས་བྱུང་ན་ང་རང་ཚོ་ནང་ཁུལ་ནས་ཐོན་ཐུབ་ཀྱི་མེད། རིམ་པས་ཚན་རིག་དགེ་རྒན་ང་རང་ཚོ་ནང་ཁུངས་ནས་ཐོན་ཐུབ་རྒྱུ་ཞིག་དང་། དེ་ཡང་བོད་སྐད་རང་གི་ཐོག་ནས་ཆ་ཚང་བསླབ་ཐུབ་པར་ད་ལྟ་ཨ་རིའི་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་མཉམ་ལོ་ལྔ་ཙམ་རིང་ཚན་རིག་གི་སློབ་ཚན་བོད་སྐད་ནང་སློབ་ཆེད་བོད་ཡིག་ནང་བསྒྱུར་ཏེ་ཧ་ཅང་ཡག་པོ་རེད་ལ་ཨ་རིའི་གཙུག་ལག་སློབ་གཉེར་ཁང་ནས་འཁུར་ཧ་ཅང་ཆེན་པོ་བླངས་སོང། རིམ་པས་ང་ཚོ་རང་ཉིད་ཀྱིས་སྔར་རྒྱ་གར་ནས་ནང་ཆོས་ཚུར་སྤེལ་དུས་ལོ་ཙཱ་བ་དང་ཞུ་ཆེན་གཅིག་བྱས་ཏེ་དེ་དག་ནས་ང་ཚོས་ཚུར་བསླབ་སྟེ་ཕྱིན་པ་རེད། ཕྱིས་སུ་ང་རང་ཚོ་རང་ཉིད་ཀྱིས་ཆ་ཚང་རང་འགོ་ཐོན་ནས་ཕྱིན་པ་རེད། དེ་བཞིན་རིག་གསར་གྱི་ཚན་རིག་སྐོར་དེ་ད་བར་གཙོ་བོ་ནུབ་ཕྱོགས་ཀྱི་མཁས་དབང་དང། རྒྱ་གར་གྱི་མཁས་དབང་རྣམས་ཀྱི་སར་ནས་སློབ་སྦྱོང་ལེན་ཏེ་རིམ་པས་ང་རང་ཚོས་རང་ཁུངས་ནས་དགེ་རྒན་ཐོན་པ་དགོས་རྒྱུ་དེ་གཅིག་རེད། འཛམ་གླིང་རིལ་རིལ་དང་ལེབ་ལེབ་གང་ཡིན་རུང་ཁྱད་པར་མི་འདུག དེའི་རྣམ་པར་ཤེས་པ་ཞེས་པ་དེ་དེ་རིང་ཁ་སང་འཛམ་གླིང་ཤར་ནུར་ལྷོ་བྱང་ཕྲན་བུའི་ཤེས་ཡོན་ཡོད་ས་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གནས་སྟངས་གང་ཙམ་ཡག་པོ་འགྲོ་མཁན་དེ་དག་ནང་དེང་སྐབས་དོ་སྣང་གསར་པ་ཞིག་མིའི་སེམས་ནང་བདེ་སྐྱིད་དང་ལྷོད་ལྷོད་བྱ་རྒྱུ། དེ་བཞིན་ཞི་བདེ་ཡོང་གི་མི་འདུག དཔལ་འབྱོར་ཧ་ཅང་ཡར་རྒྱས་ཡོད་ཀྱང་གཅིག་མ་ཚང་བ་ལྟ་བུ་འདུག དེ་བཞིན་དེང་དུས་ཀྱི་ཤེས་ཡོན་ཧ་ཅང་ཡག་པོ་ཡོད་ཀྱང་ཤེས་ཡོན་ཚད་མཐོན་པོ་སླེབས་པའི་མིའི་ནང་ལ་ཡང་རྙོག་གྲ་བཟོ་མཁན་དེ་འདྲ་མུ་མཐུད་ནས་ཡོང་གི་ཡོད། བསྡོམས་རྒྱག་སྐབས་སེམས་མ་དུལ་བའི་རྐྱེན་གྱིས་ཤེས་ཡོན་དང་ལག་རྩལ་ཡོད་ནའང་གཏོར་བཤིག་ཐོག་ནས་འགྲོ་རྒྱུའི་གནས་ཚུལ་ཞིག་ཆགས་སྐབས། གཞི་ནས་སེམས་ཀྱི་ཞི་བདེར་དོ་སྣང་བྱ་རྒྱུ་ཞིག་དང་། སྤྱི་ཚོགས་དང་ཁྱིམ་ཚང་ལ་ཞི་བདེ་ཡོང་རྒྱུའི་དོ་སྣང་གསར་པ་ཞིག་བྱེད་ཀྱི་འདུག འཕྲོད་བསྟེན་ནང་ལ་ཆ་བཞག་ན། གཟུགས་པོའི་འཕྲོད་བསྟེན་དེ་སྨན་བཟས་པ་གཅིག་པུས་གཟུགས་པོའི་(Biological)འགྲོ་སྟངས་གཅིག་པུར་ལྟ་རྟོག་བྱས་པའི་འདང་གི་མེད་པ་ཞིག་སེམས་ལ་བདེ་སྐྱིད་དང་ཞི་བདེ་ཡོད་ན། རང་བཞིན་གྱིས་ལུས་ཀྱི་འབྱུང་ལ་དེ་དག་སྙོམས་པ་ཡོང་གི་ཡོད། སེམས་ལ་ཞི་བདེ་མེད་ན་འབྱུང་བ་དེ་དག་འཁྲུག་སྟེ་མི་བདེ་ཡོང་གི་ཡོད། ནད་པ་གཅིག་པ་ཡིན་རུང་སེམས་ལ་ཞི་བདེ་ཡོད་པའི་ནད་པ་དེ་དྲག་སྐྱེད་མགྱོགས་པ་ཡོང་གི་ཡོད། དེར་བརྟེན་སྨན་པའི་ཚན་རིག་གི་ནང་ལ་ཡང་གཞི་ནས་སེམས་ཀྱི་ཐོག་ལ་དོ་སྣང་གསར་པ་ཞིག་སླེབས་ཀྱི་འདུག ང་ཚོས་སེམས་ཀྱི་ཞི་བདེ་ཞེས་བརྗོད་སྐབས། སེམས་ལ་ཞི་བདེ་ཡོང་རྒྱུར་ཅི་ཡང་ཡིད་ལ་མ་བྱས་པར་ཙོག་པུར་བསྡད་པ་དེ་ཞི་བདེ་མིན། གུང་སེང་ལྟ་བུར་ཕྱིན་ཏེ་གང་ཡང་མ་བྱས་པར་བསྡད་ན་ཁ་ཐུག་དེར་རྙོག་གྲ་དེ་དག་བརྗེད་ནས་སེམས་ལ་ཞི་བདེ་ལྟ་བུ་སླེབས་པ་རེད་མ་གཏོགས་རྙོག་གྲ་མུ་མཐུད་ནས་བསྡད་ཡོད། སེམས་ཀྱི་ཞི་བདེ་དངོས་གནས་དེ་རྙོག་གྲའི་དཀྱིལ་ལ་བསྡད་ནས་སེམས་ལ་ཞི་བདེ་གནས་ཐུབ་པ་ཞིག་དགོས་ཀྱི་ཡོད། རྙོག་གྲ་ལས་གཡོལ་ནས་སེམས་ལ་ཞི་བདེ་ཡོང་ན་གནས་སྐབས་ཙམ་ལས་དེ་མིན་ཕན་ཐོགས་གང་ཡང་མེད། རྙོག་གྲའི་དཀྱིལ་དུ་བསྡད་ནས་རྙོག་གྲ་དེ་སངས་བཞིན་པའི་མུར་སེམས་ལ་ཞི་བདེ་གནས་ཐུབ་པ་ཞིག་བྱེད་ཐུབ་རྒྱུ་ཡོད།

གང་ལྟར་དབང་ཤེས་ཀྱི་ཚོར་བ་བདེ་སྡུག་གཅིག ཡིད་བློའི་ཐོག་གི་ཚོར་བ་བདེ་སྡུག་གཅིག གཙོ་བོ་དབང་ཤེས་ཀྱི་ཚོར་བ་བདེ་སྡུག་ལས་ཡིད་བློའི་ཐོག་གི་ཚོར་བ་བདེ་སྡུག་དེ་ནུས་པ་དང་ཤུགས་ཆེ་བ་ཡོད་སྟབས། ཡིད་བློའི་ཐོག་གི་ཚོར་བ་བདེ་སྡུག་དེས་སྡུག་བསྔལ་ཉུང་དུ་འགྲོ་རྒྱུ་དང་བདེ་བ་ཤུགས་ཆེ་རུ་འགྲོ་རྒྱུ་ཞིག་ཐབས་ཤེས་གཅིག ཡིད་བློའི་ཐོག་ལ་བློ་སྦྱང་ཐུབ་རྒྱུའི་ཐབས་ཤེས་ཤིག་ཡོད། ང་རང་ཚོའི་ཉམས་མྱོང་ཐོག་གང་ཙམ་ཤོད་ཐུབ་ཀྱི་འདུག དེར་བརྟེན་ཡིད་བློའི་ཐོག་ནས་སྦྱང་ཞེས་པ་དེ་རྣམ་དཔྱོད་ཀྱིས་གང་ཙམ་ཕན་གྱི་ཡོད། འོན་ཀྱང་དེ་གཅིག་པུ་མ་རེད། གཞན་ཕན་གྱི་ལྷག་བསམ་གཙོ་བོ་རེད།  གཞི་ནས་སེམས་ཀྱི་བདེ་སྐྱིད་སྐོར་ལ་དོ་སྣང་གསར་པ་ཞིག་སླེབ་ཡོང་གི་འདུག སྔོན་ལ་སེམས་ཀྱི་བདེ་སྐྱིད་དེ་སྨན་བཟས་ནས་ཡོང་རྒྱུ་མེད་ལ་འཕྲུལ་ཆས་ལ་རྟེན་ནས་ཡོང་རྒྱུ་མེད། སེམས་ཀྱི་བདེ་སྐྱིད་དེ་སེམས་ལ་སྦྱོང་བརྡར་བྱས་ནས་ཡོང་དགོས་སྟབས། སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ཤེས་དགོས་ཀྱི་ཡོད། སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ལ་དོ་སྣང་གསར་པ་ཞིག་སླེབས་ཡོང་སྐབས། ནུབ་ཕྱོགས་པའི་རིག་གསར་གྱི་ཚན་རིག་པས་ད་ལྟ་བར་ཕྱིའི་དངོས་པོར་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་མ་གཏོགས་ཚན་རིག་པ་རང་ཉིད་ལ་ཚུར་ཞིབ་འཇུག་བྱ་རྒྱུ་ཞིག་ད་ལྟ་བྱུང་མེད། སྤྱིར་བཏང་ཤེས་པ་ཞེས་སྐབས་ཀླད་པའི་ནུས་པ་ཁོ་ནར་ངོས་འཛིན་བྱ་རྒྱུ་ལྟ་བུ་རེད། དེ་རིང་ཁ་སང་གཞི་ནས་ཀླད་ཁམས་རིག་པར་མཁས་པ་དེ་ཚོའི་གྲས་ཀྱིས་ཧ་ཅང་ཞིབ་འཇུག་ཚད་མཐོ་པོ་སླེབས་སྐབས། ཀླད་པར་འགྱུར་བ་འགྲོ་རྒྱུ་དེ་རྐྱེན་གཞན་ཞིག་ཡོད་པར་གཞི་ནས་དོ་སྣང་དང་དོགས་པ་སླེབ་རྒྱུ་ཞིག་འདུག གཉིས་ནས་སེམས་ལ་སྦྱོང་བརྡར་སྤྲད་ཡོང་སྐབས་ཀླད་པར་འགྱུར་བ་འགྲོ་གི་ཡོད་པ་ཞིག་མཐོང་ཡོང་གི་འདུག དེར་བརྟེན་ཀླད་པར་ཕན་གནོད་བྱེད་མཁན་གྱི་དངོས་གཞན་ཞིག་ཡོད་པར་གཞི་ནས་དོ་སྣང་གསར་པ་ཞིག་སླེབས་ཡོང་གི་འདུག ཀླད་པར་འགྱུར་བ་གཏོང་མཁན་གྱི་དངོས་པོ་གཞན་དེ་གང་འདྲ་ཞིག་ཡིན་པ་གཞི་ནས་དོ་སྣང་འདྲ་ཞིག་དང་བརྟག་དཔྱད་ཀྱི་ཚད་བསྡུར་བྱས་ཡོང་གི་ཡོད། སྤྱིར་རྒྱ་གར་གྱི་ཆོས་ཀྱི་རིག་གཞུང་ཞི་གནས་དང་ལྷག་མཐོང་གི་རིག་པ་གསར་མ་དེ་གཉིས་པོ་ཉམས་ལེན་ཡོད་པའི་ཆོས་ཀྱི་རིག་གཞུང་དེའི་ནང་ལ་སེམས་ཀྱི་སྐོར་འགྲེལ་བཤད་མང་པོ་ཞིག་སླེབས་ཡོང་གི་ཡོད། དད་པ་ཡིན་ན་འགྲེལ་བཤད་ཞེ་དྲག་དགོས་རྒྱུ་མི་འདུག དཀོན་མཆོག་ལ་ཡིད་ཆེས་བྱས་ཏེ་བསྡད་ན་དེ་གཅིག་པུ་རེད། ད་ལྟ་ཚུར་ཕྱོགས་འདིར་སེམས་ཀྱི་སྦྱོང་བརྡར་བྱས་ཏེ་སེམས་རྩེ་གཅིག་པའི་ཏིང་ངེ་འཛིན་སྒྲུབ་དགོས། གཙོ་བོ་ཞི་ལྷག་གི་རྣམ་པ་ཅན་རེད་གང་ལྟར་ཡང་སྙིང་ཆོས་རབ་ཏུ་རྣམ་འབྱེད་ཀྱི་ཤེས་རབ་ཀྱིས་སོ་སོར་རྟོགས་པའི་ཤེས་རབ་ཀྱི་བློ་ལ་འགྱུར་བ་གཏོང་དགོས་ཟེར་བའི་གང་ལྟར་ཞི་ལྷག་གི་ཉམས་ལེན་ཡོད་པའི་གཞུང་དེ་ལ་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་དེ་ཐོན་ཡོང་གི་ཡོད། སངས་རྒྱས་པའི་གཞུང་ནང་ལ་དེ་དེ་བཞིན་བྱས་ཏེ་ཞི་ལྷག་སྐོར་ཞེ་དྲག་ཐོན་ཡོང་གི་ཡོད། གཉིས་ནས་སྔགས་ཀྱི་གཞུང་ནས་སེམས་ཕྲ་རགས་ཀྱི་དབྱེ་བ་ཞིག་ཕྱེ་ཡོང་གི་ཡོད།

སངས་རྒྱས་པའི་གཞུང་ནས་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ཡོད་པ་དེ་དག་ཕལ་ཆེར་ཞིབ་ཚགས་ཤོས་ཤིག་ཡིན་པ་མ་ཟད། དུས་ད་ལྟ་བར་དུ་དེའི་སྐོར་ལ་ཉམས་ལེན་བྱེད་མཁན་དང་བཤད་སྒྲུབ་ཟུང་འབྲེལ་རེད། བཤད་པས་འགྲེལ་བཤད་རྒྱག་རྒྱུ་དེ་དང་མཉམ་དུ་ཉམས་ལེན་བྱས་ཏེ་གཅིག་བྱེད་རྒྱུ་ཡོད་པ་ཞིག་གི་སྲོལ་རྒྱུན་གསོས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ཕལ་ཆེར་བོད་གཅིག་པུ་མི་འགྲོ་སྙམ་གྱི་འདུག མ་གཞི་ད་ལྟ་འབར་མ་དང་། ཐེ་ལན་སོགས་ནང་ཡག་པོ་ཞེ་དྲག་ཡོད་པའི་བཟོ་འདྲ་ཞིག་འདུག་ཀྱང་། དེ་དག་ནི་པཱ་ལིའི་གཞུང་ནང་གསལ་བ་དེ་དག་མ་གཏོགས་ནཱ་ལེནྡྲའི་མཁས་པའི་དབང་པོ་ཚོས་དཔྱད་པ་བྱས་ཏེ་བརྡར་ཤ་དཔྱད་པ་དེ་འདྲ་ཞེ་དྲག་མི་འདུག དེ་རིང་ཁ་ས་ངོས་ཀྱིས་ཕྱེད་ཀ་འབོར་ཤོབ་དང་ཕྱེད་ཀ་རྒྱུ་མཚན་ཡོད། བོད་ཀྱི་སངས་རྒྱས་པའི་ལྟ་གྲུབ་དང་ཆོས་ཚུལ་དེ་འཛམ་གླིང་གི་གཅེེས་ནོར་རེད་ཤོད་ཀྱི་ཡོད།  དེ་དག་ངོས་ཀྱི་འཚོས་ལ་འཚོས་དང་ཧམ་པ་བྱས་ཏེ་བཤད་པ་མ་རེད། ལོ་ལྔ་བཅུ་ཙམ་རིང་མི་མང་པོ་ཐུག་བགྲོ་གླེང་མང་པོ་བྱས་ཏེ་ཉམས་མྱོང་མང་པོ་བསགས་ཏེ་ཕྱོགས་བསྡོམས་བྱས་ཡོང་སྐབས། ང་རང་ཚོ་གཞི་ནས་དུས་ད་ལྟ་བར་དུ་བོད་གངས་ཅན་ལྗོངས་ལ་ཐེག་པ་ཆེ་ཆུང་སྔགས་དང་བཅས་པའི་ཆ་ཚང་བའི་རྒྱལ་བསྟན་ཞིག་ཡོད་པ་དང་། དེ་ཡང་དབུ་ཚད་གཞུང་ལ་བརྟེན་ནས་གཏན་ལ་ཕབ་རྒྱུ་ཡོད་པ་ཞིག་ཆགས་ཡོང་དུས་དེ་ཞེ་དྲག་གི་རྩར་ཆེན་པོ་རེད་འདུག ཧ་ལམ་འཛམ་གླིང་འདིའི་སྟེང་མེད་པ་ཞིག་རེད། དེར་བརྟེན་ང་ཚོ་སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་ཀྱི་ནང་ནས་སེམས་ཀྱི་སྦྱོང་བརྡར་སྤྲོད་སྟངས་དང་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་ཞིབ་ཕྲའི་འགྲེལ་བཤད་དེ་དག་དེ་རིང་ཁ་སང་ཚན་རིག་པའི་སྡེ་ཚན་སེམས་ཀྱི་རྣམ་གཞག་དང་ལུས་པོའི་འཕྲོད་བསྟེན་སྐོར་ཀླད་པའི་ཚན་རིག་དེ་ཚོའི་ནང་ལ་འབྲེལ་བ་ཆེན་པོ་ཆགས་ཏེ་དོ་སྣང་ཆེན་པོ་བྱེད་ཀྱི་འདུག དེར་བརྟེན་ང་ཚོས་ཕར་ཞབས་འདེགས་སྒྲུབ་ཐུབ་རྒྱུའི་ཆ་རྐྱེན་ཡོད་པའི་བཟོ་འདྲ་འདུག

དེ་ནས་སངས་རྒྱས་པའི་གཞུང་དེ་དག་དཔལ་ནཱ་ལེནྡྲའི་ཆོས་བརྒྱུད་ནང་ལ་གཞུང་སྦྱང་དུས་དང་དཔྱད་བྱེད་སྐབས་དཔྱད་པ་བྱེད་སྟངས་དེ་རིགས་ལམ་ལ་བརྟེན་པའི་དཔྱད་པ་བྱེད་སྟངས་གཅིག དཔྱད་དགོས་དུས་རིག་པ་ལྡན་པ་དགོས་པ་དང།  རིག་པས་དཔྱད་ཡོང་དུས་ཁྱབ་མཐའ་ཟིན་ཐུབ་པའི་རིག་པ་ཞིག་དགོས་པ་རེད་མ་གཏོགས་ཆུ་མ་ཚོགས་མཁན་གྱི་རིག་པས། སྤམ་བཤད་བྱས་ནས་གོ་བ་གཙོ་བོ་བྱས་ཏེ་ཤོད་རྒྱུ་ཞིག་ཡོང་གི་རེད་ཀྱང་། དེས་ཞིབ་ཚགས་པོ་སྒྲོ་འདོགས་གཅོད་ཐུབ་རྒྱུ་ཁག་པོ་འདུག ཞིབ་ཚགས་པོའི་སྒྲོ་འདོགས་གཅོད་རྒྱུར་ཁྱབ་དང་མ་ཁྱབ་སྟེང་འགྲོ་རྒྱུ་དེ་ཞེ་དྲག་གལ་ཆེན་པོ་འདུག ཁྱབ་དང་མ་ཁྱབ་ཞེ་དྲག་བཤད་ཡོང་དུས་ང་རང་ཚོས་གོ་རྒྱུ་ཞེ་དྲག་མེད་པར་ཆ་ནས་བཞག་པ་དང་རིགས་སུ་གནས་པ་འུ་ཐུག་སྟེ་སྦྱར་ནས་ཞེ་དྲག་གོ་རྒྱུ་མེད། སོ་སོ་ཁས་བླངས་འདོད་ན་རིགས་སུ་གནས་པ་མ་རེད། དབྱེ་བ་ཕྱེ་ནས་ཤོད་རྒྱུ་འུ་ཐུག་པ་དེ་འདྲ་རེད། མ་ཞིག་བརྟག་དོན་བཙལ་ནས་རྙེད་རྒྱུ་མེད་མཁན་ཞིག་གི་ཚད་མ་རིག་པའི་གཞུང་ནས་བརྟག་དོན་བཙལ་ནས་རྙེད་རྒྱུ་ཡོད་པ་གཞིར་བཞག་བྱས་ཏེ་གསུང་ཡོང་དུས་དོན་དངོས་པོའི་གནས་ཚུལ་ལ་བརྟག་དོན་བཙལ་ནས་རྙེད་རྒྱུ་ཡོད་པ་ཞིག་མ་རེད། བརྟག་དོན་བཙལ་སྟངས་ཤིག་དེ་ཧ་ལམ་སྣང་ཚུལ་དེ་གཞིར་གཞག་ཐོག་ནས་འགྲོ་དུས་སྣང་ཚུལ་བདེན་སྒྲུབ་སྣང་གི་ཡོད་པ་དེ་གཞིར་གཞག་ཐོག་ནས་བརྟག་དོན་བཙལ་ན་རྙེད་རྒྱུ་མེད་པ་ཧ་ཅང་གསལ་པོ་རེད། གང་ལྟར་ཡང་སྙིང་རིག་པས་དཔྱད་པ་བྱེད་རྒྱུ་དེ་ཞེ་དྲག་གལ་ཆེན་པོ་རེད། ད་རེས་ཉེ་ཆར་ཀླད་ཁམས་ཚན་རིག་པའི་ཚོགས་འདུ་ཚོགས་པའི་སྐབས་ཚན་རིག་པ་མི་ཞིག་ནས་ཁྱེད་རང་ཚོའི་བོད་སྐད་སློབ་སྦྱོང་སྤྲོད་སྐབས། རིགས་ལམ་ཐོག་ནས་སློབ་སྦྱོང་སྤྲོད་སྟངས་དེ་ཧ་ཅང་ཡག་པོ་ཡོད་པའི་བཟོ་འདྲ་ཞིག་འདུག སྤྱིར་བཏང་གི་ཤེས་ཡོན་སྡེ་ཚན་གཞན་དག་ནང་དེས་སློབ་སྦྱོང་སྤྲོད་རྒྱུ་ཞིག་ཡོང་གི་མ་རེད་དམ་ཞེས་དྲིས་བྱུང་། ངོས་ཀྱིས་ཡོང་གི་རེད་ང་ཚོས་ཀྱང་དེ་འབད་བརྩོན་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། འོ་ན་ཁྱེད་རང་ཚོ་བོད་པ་ཚོས་མ་སྦྱང་པ་གང་རེད་དམ་བརྗོད་ན། དགོངས་དག་ཟེར་རྒྱུ་མ་གཏོགས་གང་ཡང་མེད། ང་ཚོས་ད་ལྟ་བར་དུ་མ་བྱས་པ་རེད། ངོས་ཀྱིས་དྲན་སྐུལ་བྱས་པ་ཡིན་ན་ཐོག་མར་མ་སུ་རི་སློབ་གྲྭ་རེད། དེ་ལ་ང་ཚོའི་མཚན་ཉིད་སློབ་དཔོན་རྗེས་སུ་ཤུགས་ལྡན་ཚོགས་པས་བཀྲོངས་པ་ཁོང་གིས་འཁུར་བླངས་ཏེ་སློབ་ཕྲུག་ཚོར་རྟགས་གསལ་བསླབ་སྟེ་རྟགས་གསལ་གཏོང་མཁན་གང་ཙམ་ཡོད་པ་ཡག་པོ་ཞེ་དྲག་རེད། སིམ་ལ་དང་ཌ་ལ་ཧོ་སིར་ཡང་དེ་དེ་བཞིན་ཡོད་ཀྱང་གང་ཙམ་ནས་འཐུས་ཤོར་ཕྱིན་པ་རེད། ཆོས་དགེ་ཞེས་བརྗོད་སྐབས་དུས་ཆེན་དེ་དག་ངོ་སྤྲོད་བྱེད་མཁན་དང་ཞལ་འདོན་སྐྱོར་རྒྱུ་ཞིག་བསླབ་པ་ལས་ཞེ་དྲག་མེད་པར་སྡོད་མཁན་ཞིག་བྱས་པ་དེ་འཐུས་ཤོར་ཕྱིན་འདུག གཞན་དེ་མུ་མཐུད་བྱས་ཡོད་ན་ད་ཚོད་ཕལ་ཆེར་ང་ཚོས་གང་ཙམ་ཞིག་བྱེད་ཐུབ་ཀྱི་རེད།

འཕྲོག་བརླག་ཕྱིན་པ་རེད་བྱེད་རྒྱུ་གང་ཡང་མི་འདུག ཁ་སེང་ང་ཚོ་ཆོས་ཚོགས་ཀྱི་ཚོགས་འདུ་ཚོགས་པའི་སྐབས་ཇོ་ནང་པ་ཁོང་ཚོའི་སྐོར་ལ་སྐད་ཆ་བྱུང་ཁོང་ཚོ་ཁ་ཤས་ཤིག་ཕེབས་འདུག་པར། ཁྱེད་རང་ཚོས་ང་ཚོའི་སྤྱི་འཐུས་ནང་ཇོ་ནང་ངོས་འཛིན་ཡོང་རྒྱུའི་རེ་འདུན་སྔོན་མ་ནས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། ངོས་ཀྱིས་རྩེད་མོ་དང་སྦྲགས་བརྗོད་ཡོད། ངོས་ཀྱི་ལས་འགན་དེ་ནི་འདི་འདྲ་ཞིག་བརྗོད་ཀྱི་འདུག་ཅེས་བརྗོད་རྒྱུ་དེ་རེད།  དེ་ནི་ངོས་ཀྱིས་བརྗོད་ཀྱི་ཡིན། བྱས་དང་མ་བྱས་དེ་གཞན་དག་གི་ཐག་གཅོད་ཀྱི་རེད་ཅེས་བརྗོད་རྒྱུ་བྱུང་། དེ་བཞིན་ང་ཚོའི་སློབ་གྲྭ་ཁག་གི་ནང་རིགས་ལམ་ཐོག་ནས་སློབ་ཁྲིད་བྱེད་རྒྱུ་ཞིག་དགོས་ཀྱི་འདུག་ཅེས་བརྗོད་ཡོད། ལག་ལེན་མ་བྱུང་བ་རེད་བྱེད་རྒྱུ་གང་ཡང་མི་འདུག དེར་བརྟེན་ཚན་རིག་པས་དེ་འདྲ་བརྗོད་ཀྱི་འདུག དེར་བརྟེན་ང་ཚོས་དེར་བསམ་བློ་ཞིག་གཏོང་དགོས་ཀྱི་འདུག་ཁ་སང་བརྗོད་པ་ལྟར་རེད། སངས་རྒྱས་པའི་གཞུང་ནས་བཤད་པའི་ཚན་རིག་ཅེས་བརྗོད་པ་མ་གཏོགས་སངས་རྒྱས་པའི་གཞུང་དང་སངས་རྒྱས་པའི་ཆོས་ཞེས་བརྗོད་ཀྱི་མེད། དེ་བརྗོད་ན་རྒྱ་ཆུང་ཆུང་ཆགས་པ་རེད།  (Science) བརྗོད་ན་ (Universal ) རེད། (Buddhist ) བརྗོད་ན་ཆུང་ཆུང་ཆགས་ཀྱི་ཡོད། དེ་དབྱེ་བ་ཕྱེ་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གང་རེད་ཅེས་བརྗོད་ན། རིམ་པས་ཚན་རིག་བརྗོད་ན་སྤྱིར་བཏང་ཚན་རིག་ཆ་ལ་བཞག་ན་འཛམ་གླིང་ཡོང་རྫོགས་(Universal )ལ་སློབ་སྦྱོང་སྤྲོད་རྒྱུ་ཞིག་དང་ཤེས་ཡོན་ (Academic ) རེད་ཆོས་ཀྱི་སྐད་ཆ་མ་རེད། ཆོས་ལབ་དུས་སོ་སོས་ཉམས་ལེན་བྱེད་རྒྱུ་ཞིག་དང་། ཤེས་ཡོན་ཞེས་བརྗོད་ན། སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་ཤེས་བྱའི་གནས་ཤིག་རེད། དེར་བརྟེན་ང་ཚོས་བཀའ་འགྱུར་བསྟན་འགྱུར་ནང་ཡོད་པའི་ཚན་རིག་སྐོར་བཤད་པ་དེ་དག་ཟུར་དུ་ཞིག་ཕྱེ་པ་ཡིན་ན། (Academic) ཆགས་ཐུབ་རྒྱུ་ཞིག་དང་། ལོ་འདིའི་ནང་ཁ་སེང་ལོ་འགོ་ནས་འགོ་བཙུགས་ཏེ་ང་ཚོས་བཀའ་འགྱུར་བསྟན་འགྱུར་པུ་ཏི་སུམ་བརྒྱའི་ནང་ནས་དངོས་ཁམས་རིག་པ་དང་། སེམས་ཁམས་རིག་པ་དེ་དང་འབྲེལ་བའི་ཚན་རིག་གི་སྡེ་ཚན་དེ་དག་ཆ་ཚང་ཞིག་ཟུར་དུ་ཕྱེ་ནས་ཕྱོགས་བསྒྲིགས་བྱེད་དགོས་ཀྱི་འདུག་ཅེས་བསམ་ཚུལ་བྱུང་ནས་ད་ལྟ་ལག་ལེན་བསྟར་ཏེ་བར་ཟིན་ཆ་ཚང་ཞིག་སྒྲུབ་ཚར་བ་རེད། ལྟ་གྲུབ་སྐོར་སྡེ་ཚན་གཅིག་དང་། ནང་ཆོས་རང་དེ་ནང་པའི་དོན་དག་རེད་མ་གཏོགས་འཛམ་གླིང་སྤྱི་ལ་འགྲོ་རྒྱུ་གང་ཡང་མེད། ནང་ཆོས་ཀྱི་གླེགས་བམ་ནང་ནས་གསུངས་པའི་ཚན་རིག་སྡེ་ཚན་དེ་འཛམ་གླིང་སྤྱི་ལ་འགྲོ་རྒྱུ་ཞིག་ཆགས་ཡོད། ང་རང་ཚོ་གཞི་རྩ་དེའི་ནང་དུ་ལས་ཀ་བྱེད་མཁན་གྱི་དགེ་རྒན་སློབ་སྦྱོང་བྱེད་ཐུབ་མཁན་ཡིག་སྒྱུར་ཐུབ་མཁན་མང་པོ་ཐོན་པ་དགོས་ཀྱི་ཡོད། ང་ཚོའི་ལས་འགན་དེ་དག་ཡིན། རིམ་པས་ང་རང་ཚོའི་སློབ་གྲྭ་ཁག་ནང་དེང་སྐབས་ཡོངས་བསྒྲགས་རེད། ང་ཚོ་རང་དབང་ལུང་པའི་ནང་བསྡད་དེ་ཕར་ཕྱོགས་དེར་རྒྱ་མིས་བོད་ཀྱི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང་རྩ་མེད་བཟོ་ཀྱི་འདུག་ཅེས་ང་ཚོས་སྐད་འབོད་ཞེ་དྲག་བྱེད་ཀྱི་ཡོད། 

ཚུར་ཕྱོགས་འདིར་ང་རང་ཚོ་རང་དབང་ལུང་པའི་ནང་ཡོད་མཁན་ཚོ་བོད་ཡིག་སྐྱོ་བ་འདུག བོད་སྤྱི་དང་ལྷག་པར་མདོ་སྨད་ཁུལ་ནས་བོད་ཡིག་ནང་རྩོམ་ཡིག་དང་དེབ་བྲིས་པ་དེ་ཚོའི་གྲས་བོད་ནང་ནས་གང་ཙམ་ཡོང་གི་འདུག ང་ཚོ་རང་དབང་ལུང་པའི་ནང་ལ་ད་དུང་ཐོན་ཐུབ་ཀྱི་མི་འདུག་སྐྱོ་པོ་འདུག དེ་ཚོའི་གྲས་ལ་ང་ཚོས་རིག་པ་བསྒྲིམ་ཏེ་ཤུགས་རྒྱག་རྒྱག་རྒྱུ་དེ་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་པོ་རེད། ལེགས་སྦྱར་གྱི་ཚན་རིག་སྐོར་དེ་དག་ཆ་ཚང་ང་རང་ཚོའི་བོད་སྐད་ནང་སླེབས་རྒྱུ་གཅིག་དང་། སངས་རྒྱས་པའི་གཞུང་ནས་གསུངས་པའི་སེམས་ཀྱི་ཚན་རིག་སྐོར་དེ་དག་ཀྱང་འཛམ་གླིང་ལ་བསྟན་ཐུབ་པ་ཞིག་རྒྱ་ཡིག་དང་དབྱིན་ཡིག་ཧིན་ཡིག་བཅས་སྐད་ཡིག་གཙོ་ཆེ་བ་དེ་དག་ཐོག་རེད། ང་ཚོར་མི་དགོས་ཀྱི་འདུག་མི་ཆ་སྐྱོ་པོ་ཞེ་དྲག་རེད། བྱེད་ཐུབ་མཁན་གྱི་མི་ཆ་ཐོན་དགོས་ཀྱི་འདུག ང་རང་ཚོའི་སློབ་གྲྭའི་ནང་དང་བོད་པ་མང་ཆེ་བ་ནང་པ་རེད། ནང་ཆོས་ཤེས་དགོས་པ་རེད། ནང་ཆོས་ཞེས་བརྗོད་སྐབས་སྨོན་ལམ་དང་འདོན་བཏོན་ནས་སྡོད་རྒྱུ་ཞིག་རྩ་བ་ནས་མ་རེད། དེ་ལྟར་ཡི་ཤུའི་ཆོས་པ་ཚོར་འདོན་པ་འདོན་རྒྱུ་དང་སྨོན་ལམ་རྒྱག་རྒྱུ་ཡོད། ནང་ཆོས་དེ་འདྲ་མ་རེད་བསམ་བློ་གཏོང་རྒྱུ་ཡོད་པ་རེད། སེམས་ཀྱི་སྦྱོང་བརྡར་སྤྲད་སེམས་ཀྱི་སྦྱོང་བརྡར་སྤྲོད་སའི་སེམས། སྦྱོང་བརྡར་སྤྲོད་བྱེད་ཀྱི་བློ་ཤེས་རབ་དེ་དག་ཤེས་དགོས་པ་རེད། དེར་བརྟེན་ངོས་ཀྱིས་བྱམས་བརྩེ་སྤེལ་དགོས་ཀྱི་བརྗོད་སྐབས་བྱམས་བརྩེ་ཤེས་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་རེད། བྱམས་བརྩེའི་ངོ་བོ་བདེ་སྡུག་དང་རྐྱེན་གང་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་དེ་དག་ཤེས་དགོས་རེད། བྱམས་བརྩེའི་འགལ་ཟླ་ཞེ་སྡང་འཁོན་འཛིན། དེ་དག་ངོ་བོ་དང་ཉེར་ལེན་གྱི་རྒྱུ་དང་རྐྱེན་ག་རེ་ཡིན་པ་ཤེས་ཐུབ་ན་ངོས་ཀྱིས་ཤོད་ཀྱི་ཡོད། བྱམས་བརྩེ་ཡར་རྒྱས་གཏོང་རྒྱུའི་སྐད་ཆ་ཤོད་སྐབས་བྱམས་བརྩེ་ནི་ཤེས་པའི་རིགས་ཤིག་རེད། སྔོན་ལ་ཤེས་པའི་ (Map of Mind or emotion) ང་ཚོའི་འཛམ་གླིང་གི་ས་ཆ་གཅིག་ནས་ས་ཆ་གཅིག་ལ་འགྲོ་བར་སྔོན་ལ་ས་ཁྲ་ཤེས་པ་བྱས་དེ་ནས་དེར་འགྲོ་གི་ཡིན་དེ་ནས་དེ་བརྒྱུད་ནས་འགྲོ་དགོས་པ་ཤེས་དགོས། དེ་བཞིན་བྱམས་བརྩེ་ཞིག་སྤེལ་དགོས་བྱུང་ན། བྱམས་བརྩེའི་ས་ས་ཁྲ་ལྟ་བུ་དེ་སྔོན་ལ་སེམས་ཁམས་རིག་པ་དེ་དག་འགྲོ་དགོས། བྱམས་བརྩེའི་འགལ་ཟླ་གང་ཡིན་དང་མཐུན་པའི་རྐྱེན་གང་ཡིན་པ། འགལ་རྐྱེན་གང་ཡིན་པའི་བྱམས་བརྩེའི་ས་ཁྲ་དེ་སྔོན་ལ་ཤེས་པ་བྱེད་དགོས། དེ་ཤེས་པའི་ཐོག་ནས་སྒྲུབ་བྱའི་བྱམས་བརྩེ་དེ་དང་འགལ་རྐྱེན་དེ་དག་སེལ་བར་མཐུན་རྐྱེན་སྒྲུབ་པའི་ཐོག་ནས་འགྲོ་དགོས་ཞེས་བརྗོད་ཡོང་གི་འདུག བྱམས་བརྩེ་ངོ་ཐོག་ཅིག་སྤེལ་བར་སེམས་ཁམས་རིག་པ་དེ་དག་ཤེས་དགོས་རྒྱུ་ཞིག་འདུག ནང་པ་བྱེད་དགོས་རེད་ཟེར་གྱི་མེད། བྱམས་བརྩེ་ཞེས་པ་ཀུན་ལ་ཁྱབ་པ་ཞིག་རེད། ཀུན་ལ་ཁྱབ་པའི་བྱམས་བརྩེའི་སྐད་ཆ་ཤོད་སྐབས་སེམས་ཁམས་རིག་པ་ཤེས་དགོས་ཀྱི་འདུག དེ་སྤྱིར་བཏང་ཤཻས་ཡོན་གྱི་སློབ་ཚན་རེད་མ་གཏོགས་ཆོས་ཀྱི་སློབ་ཚན་མ་རེད།

ང་ཚོ་དབྱེ་བ་ཕྱེ་རྒྱུ་ཞིག་འདུག་ལ་བོད་ཀྱི་སྔོན་གྱི་མཁས་པ་ཚོས་རིག་གནས་ཆེ་བ་ལྔ་དང་ཆུང་བ་ལྔ་ལས་ཚད་མ་རིག་པ་ཞེས་ཟུར་དུ་ཕྱེ་འདུག་ནང་དོན་རིག་པ་ལས་ཚད་མ་རིག་པ་ཟུར་དུ་བཤད་པ་ཏན་ཏན་རེད། ཚད་མ་རིག་པ་དེ་ནང་དོན་རིག་པའི་ཁུངས་ཀྱི་ཚད་མའི་གཞུང་གི་བསྟན་བྱ་ཚད་མ་རྣམ་འགྲེལ་ལྟ་བུར་ཆ་བཞག་ན་ནང་དོན་རིག་པའི་གཞུང་ཆགས་ཡོད། འོན་ཀྱང་རྩ་བའི་ཚད་མ་དེ་ཕྱི་ནང་ཐུན་མོང་གི་རེད་མ་གཏོགས་ནང་པ་གཅིག་པུས་མ་རེད། ཚད་མ་རིག་པ་དེ་ནང་དོན་རིག་པ་ལས་ལོགས་སུ་ཕྱེ་རྒྱུ་དེར་རྒྱུ་མཚན་ཞིག་འདུག ང་ཚོ་ཚན་རིག་སྐོར་སྐད་ཆ་བཤད་པ་ཡིན་ནའང་ནང་དོན་རིག་པ་ལས་ལོགས་སུ་ཕྱེ་ཏེ་བཤད་དགོས་རྒྱུ་ཞིག་དང་བསྟན་དགོས་རྒྱུ་ཞིག་གལ་ཆེན་པོ་རེད། འདི་ངོས་ཀྱིས་ཁྱེད་ཚོར་སྤྱི་ཡོངས་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ཞིག་ཤོད་འདོད་བྱུང་ཞེས་བཀའ་སློབ་ཟབ་རྒྱས་སྩལ་ཡོད་པ་བཅས།