༢༠༡༠ ཕྱི་ཟླ་ ༢ ཚེས་ ༢༠ རེས་གཟའ་སྤེན་པ།
༄༅། །ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༠ ཟླ་ ༢ ཚེས་ ༡༩ ཉིན་ཨ་རིའི་རྒྱལ་ས་་ཤིང་ཊོན་དུ་རྟེན་གཞི་བྱས་པའི་ཨ་རིའི་གྲོས་ཚོགས་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་ཚོགས་ཁང་ཆེན་མོའི་ནང་ (Library of Congress) རྒྱལ་ཡོངས་མང་གཙོ་ཁྱབ་སྤེལ་བསྟི་གནས་ཁང་ (NED) ཞེས་པ་ནས་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་ཆེན་པོ་མཆོག་གིས་མང་གཙོའི་ལྟ་གྲུབ་དང་འགྲོ་བ་མིའི་རིན་ཐང་གོང་འཕེལ་གཏོང་གནང་མཛད་པར་ངོས་འཛིན་དང་སྦྲགས་མང་གཙོའི་མཛད་རྗེས་ཀྱི་གཟེངས་རྟགས་འབུལ་བཞེས་བསྐྱངས་ཡོད། དེ་ཡང་ཕྱི་ཚེས་ ༡༩ ཉིན་གྱི་སྔ་དྲོ་༸གོང་ས་མཆོག་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་ཚོགས་ཁང་ནང་ཆིབས་སྒྱུར་བཀའ་དྲིན་སྐྱོང་སྐབས་དཔེ་མཛོད་དོ་དམ་པ་སྐུ་ཞབས་ཇེམ་སི་བྷིལ་ལིང་ཊོན་ (James Billington) ལགས་དང་རྒྱལ་ཡོངས་མང་གཙོ་ཁྱབ་སྤེལ་བསྟི་གནས་ཁང་གི་ཚོགས་གཙོ་སྐུ་ཞབས་ཀཱལ་གྷི་རི་ཤི་མན་ (Carl Gershman) ལགས་དང་ཚོགས་གཞོན་ལྕམ་སྐུ་ཇུ་ཌི་ཤེལ་ཊོན་ (Judy Shelton) བཅས་ཀྱིས་སྣེ་ལེན་གཟབ་རྒྱས་ཞུས་ཡོད། ༸གོང་ས་མཆོག་དཔེ་མཛོད་ཁང་ནང་༸ཞབས་སོར་འཁོད་མཚམས་ཐོག་མར་དཔེ་མཛོད་ཁང་དེར་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་དང་འབྲེལ་བའི་དངོས་རྫས་ཕོན་ཆེ་གསོག་འཇོག་ཡོད་པའི་ཁྲོད་དུ་༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་ ༡༣ པ་ཆེན་པོས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༠༨ ལོར་རྒྱ་ནག་ཏུ་བཞུགས་སྐབས་དགའ་ལྡན་ལྷ་བརྒྱ་མའི་ཞལ་ཐང་ཞིག་ཨ་རིའི་གཞུང་འབྲེལ་མི་སྣ་མཁས་དབང་སྐུ་ཞབས་ཝི་ལ་ཡམ་རོཀ་ཧིལ་ (William Rockhill) ལ་ཕྱག་རྟགས་སུ་ཕུལ་བ་ཞིག་ཡོད་པ་དེར་ཐུགས་ཞིབ་མཛད། དེ་རྗེས་གཟེངས་རྟགས་འབུལ་སའི་དཔེ་མཛོད་ཁང་གི་ཚོགས་ཁང་དུ་༸ཞབས་སོར་བཀའ་དྲིན་སྐྱོང་མཚམས་ཐོག་མར་དཔེ་མཛོད་དོ་དམ་པ་སྐུ་ཞབས་བྷི་ལིན་ཊོན་གྱིས་༸གོང་ས་མཆོག་དཔེ་མཛོད་དེར་ཐེངས་གཉིས་ཙམ་ཆིབས་སྒྱུར་བསྐྱངས་ཡོད་སྐོར་དང་དཔེ་མཛོད་ནང་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་དང་འབྲེལ་བའི་དངོས་རྫས་སོགས་ངོ་སྤྲོད་ཀྱི་གཏམ་བཤད་གནང་བ་དང་ལོ་རྒྱུས་་བ་ཚོས་བོད་ཀྱི་༸སྐྱབས་མགོན་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་ ༡༣ པ་ཆེན་པོས་ཨ་རི་བ་སྐུ་ཞབས་རོཀ་ཧིལ་ལ་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་གི་དངོས་རྫས་དེ་འདྲ་ཞིག་ཕུལ་བ་དེ་ཕལ་ཆེར་ཨ་རི་དང་བོད་གཉིས་དབར་ཐད་ཀར་རིག་གཞུང་གི་འབྲེལ་བ་དང་པོ་དེ་ཆགས་ཡོད་པར་ངོས་འཛིན་གནང་གི་ཡོད་སྐོར་ཞུས་ཡོད།
དེ་བཞིན་༸གོང་ས་མཆོག་གིས་སྐབས་དེར་དཔེ་མཛོད་ནང་ཡོད་པའི་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་དང་འབྲེལ་བའི་དངོས་རྫས་ཀྱི་ཁྲོད་དུ་ཕྱི་ལོ་ ༡༨༨༨ ནས་ ༡༨༩༢ བར་སྐུ་ཞབས་རོཀ་ཧིལ་ལགས་ཀྱིས་རྩོམ་བྲིས་གནང་བའི་བོད་ཀྱི་སྐོར་དང་འབྲེལ་བའི་དཔེ་དེབ་གསོག་འཇོག་གནང་ཡོད་པ་དེ་དག་གི་སྐོར་བཀའ་སློབ་སྩལ། དེ་རྗེས་རྒྱལ་ཡོངས་མང་གཙོ་ཁྱབ་སྤེལ་བསྟི་གནས་ཁང་གི་ཚོགས་གཞོན་ལྕམ་སྐུ་ཇུ་ཌི་ཤེལ་ཊོན་ལགས་དང་ཚོགས་གཙོ་སྐུ་ཞབས་ཀཱལ་གྷེ་རི་ཤི་མན་བཅས་ངོ་སྤྲོད་གནང་སྐབས་ཚོགས་གཞོན་ལྕམ་སྐུ་ལགས་ཀྱིས་ཚོགས་བཅར་བ་ཚང་མར་འཚམས་འདྲི་ཞུས་པ་དང་སྦྲགས་རྒྱལ་ཡོངས་མང་གཙོ་ཁྱབ་སྤེལ་བསྟི་གནས་ཁང་གི་ལས་བསྡོམས་སྙན་སྒྲོན་ཞུས་པའི་ནང་རྒྱལ་ཡོངས་མང་གཙོ་ཁྱབ་སྤེལ་བསྟི་གནས་ཁང་གིས་ལོ་ ༢༠ ཙམ་གྱི་རིང་བོད་མི་ཚོའི་མང་གཙོའི་རེ་འདུན་ལ་རྒྱབ་སྐྱོར་གནང་ཡོད་པ་མ་ཟད། བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ཁྲོད་དུ་མང་གཙོའི་གོ་རྟོགས་འཕེལ་རྒྱས་གཏོང་རྒྱུ་དང་མང་གཙོའི་སྒྲིག་འཛུགས་གསར་འཛུགས་བྱེད་རྒྱུ། དེ་བཞིན་བོད་མི་རིགས་དང་རྒྱ་མི་རིགས་དབར་དོན་ཕན་སོན་པའི་མཐུན་ལམ་བསྐྲུན་རྒྱུ་སོགས་གནང་ཡོད་སྐོར་འགྲེལ་བརྗོད་ཞུས། དེ་རྗེས་ཚོགས་གཙོ་སྐུ་ཞབས་ཀཱལ་གྷི་རི་ཤི་མན་ལགས་ཀྱིས་ཐེངས་འདིའི་མང་གཙོའི་གཟེངས་རྟགས་འདི་བོད་ཀྱི་༸སྐྱབས་མགོན་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་ལ་འབུལ་ལམ་ཞུ་དགོས་པའི་རྒྱུ་མཚན་འགྲེལ་བཤད་གནང་དོན། དེ་རིང་ང་ཚོ་འདིར་བོད་ཀྱི་༸སྐྱབས་མགོན་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གིས་མང་གཙོའི་ལྟ་གྲུབ་དང་རིན་ཐང་ཐོག་གི་མཛད་རྗེས་ལ་ཆེ་མཐོང་ཞུ་རྒྱུའི་ཆེད་དུ་འདུ་འཛོམས་བྱུང་བ་ཞིག་རེད། བོད་ཀྱི་༸སྐྱབས་མགོན་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་མང་གཙོའི་མཛད་རྗེས་དེ་ཡོངས་གྲགས་ཤེས་གསལ་ཞིག་དང་ངོས་འཛིན་ཡོད་པ་ཞིག་མིན་ནའང་བོད་མིའི་རིག་གཞུང་སྲུང་སྐྱོབ་ཀྱི་འཐབ་རྩོད་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་ནང་༸གོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གིས་མཛད་བཞིན་ཡོད་པ་ནི་འཛམ་གླིང་ཡོངས་གྲགས་ཡིན་པར་བརྟེན་༸གོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་གཅིག་དང་ཞི་བདེའི་དེད་དཔོན་ཞིག་ཡིན་པར་གུས་བརྩི་ཞུ་བཞིན་ཡོད། འོན་ཀྱང་༸གོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་མང་གཙོའི་མཛད་རྗེས་ལ་དོ་སྣང་དེ་ཙམ་བྱུང་མེད། དེ་རིང་ང་ཚོའི་དམིགས་ཡུལ་ནི་༸གོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་མང་གཙོའི་མཛད་རྗེས་དང་ཐུགས་ཀྱི་བཞེད་དགོངས། དེ་བཞིན་ཐུགས་འདུན་དེ་དག་འབྱུང་འགྱུར་ང་ཚོ་འཚོ་གནས་བྱེད་སའི་འཛམ་གླིང་གི་གནས་སྟངས་ཐོག་ཧ་ཅང་མཐུན་པ་དང་འབྲེལ་བ་ཡོད་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དེ་གསལ་སྟོན་བྱེད་རྒྱུ་དེ་ཡིན། ཞེས་དང་། ཚོགས་གཙོ་མཆོག་གིས་མཐའ་བསྡོམས་གསུང་དོན། ༸གོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་མཆོག་གིས་མང་གཙོའི་རིན་ཐང་དང་སྒྲིག་འཛུགས།དམིགས་ཡུལ་དེ་དག་གོང་འཕེལ་གཏོང་རྒྱུའི་མཛད་རྗེས་དེ་དག་ནི་ང་ཚོར་མང་གཙོའི་ལམ་ལུགས་དེ་དག་ཉིན་རེའི་འཚོ་བའི་ནང་ལག་བསྟར་ཇི་འདྲ་བྱེད་དགོས་པའི་མིག་དཔེ་བཟང་པོ་བསྟན་པ་ཞིག་དང་༸གོང་ས་ཏཱ་ལའི་བླ་མས་དབུ་ཁྲིད་འོག་བོད་མི་རིགས་དང་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་འཚོ་སྲུང་བྱེད་པའི་མཛད་རྗེས་དེ་དག་བརྒྱུད་ནས་འཛམ་གླིང་ནང་ཞི་བདེ་བསྐྲུན་རྒྱུ་དང་། འགྲོ་བ་མིའི་རིན་ཐང་གོང་མཐོར་གཏོང་རྒྱུར་ཞབས་འདེགས་ཞུས་ཡོད། རྒྱལ་ཡོངས་མང་གཙོ་ཁྱབ་སྤེལ་བསྟི་གནས་ཁང་གིས་བོད་ཀྱི་༸སྐྱབས་མགོན་ཏཱ་ལའི་བླ་མར་མང་གཙོའི་མཛད་རྗེས་ཀྱི་གཟེངས་རྟགས་འདི་འབུལ་ལམ་ཞུ་ཐུབ་པར་སྤོབས་པ་སྐྱེ་དགོས་པ་ཞིག་བྱུང་ཞེས་ཞུས་ཡོད། དེ་རྗེས་རྒྱལ་ཡོངས་མང་གཙོ་ཁྱབ་སྤེལ་བསྟི་གནས་ཁང་གི་ཚོགས་གཙོ་དང་ཚོགས་གཞོན་ཐུན་མོང་ནས་༸གོང་ས་མཆོག་ལ་མང་གཙོའི་མཛད་རྗེས་ཀྱི་གཟེངས་རྟགས་འབུལ་ལམ་ཞུས།
དེ་རྗེས་༸གོང་ས་མཆོག་གིས་བཀའ་སློབ་སྩལ་དོན། ངོས་ལ་གཟེངས་རྟགས་འདི་འདྲ་ཞིག་གནང་བ་ནི་ངོས་ཀྱིས་མང་གཙོའི་རིན་ཐང་གོང་འཕེལ་ཡོང་ཆེད་ཞབས་འདེགས་ཆུང་ངུ་ཞིག་སྒྲུབ་པར་ངོས་འཛིན་གནང་བ་ཞིག་རེད། ངོས་ཀྱིས་མང་གཙོའི་རིན་ཐང་དེ་ཉམས་མྱོང་ཐོག་ནས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་ལས་སློབ་ཁྲིད་བྱས་ཏེ་ཤེས་པ་ཞིག་མིན། དཔེར་ན། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༤༢ ལོར་ངོས་རང་ལོ་བདུན་ཙམ་ཡིན་སྐབས་ཨ་རིའི་སྲིད་འཛིན་རུས་ཝེ་ལ་ (President Roosevelt) གྱིས་ཕྱག་བྲིས་ཤིག་དང་ལག་རྟགས་གཅིག་བཅས་འབྱོར་བྱུང་། ཕྲུ་གུ་བྱིངས་ལྟར་ངོས་ནས་ཀྱང་རྔན་པར་དོ་སྣང་བྱས་པ་མ་གཏོགས་དེ་ལས་གལ་ཆེ་བ་ཡི་གེ་དེར་དོ་སྣང་དེ་ཙམ་བྱས་མེད། ཁ་སང་སྲིད་འཛིན་ཨོ་བྷ་མས་ལོ་ ༦༨ ཕྱིན་པའི་ཡི་གེ་དེའི་འདྲ་བཤུས་ཤིག་ངོས་ལ་གནང་བྱུང་བ་མ་གཏོགས་ཡི་གེ་དེ་གར་ཡོད་ངོས་ལ་ཆ་རྒྱུས་གང་ཡང་མེད་ཅེས་བཀའ་སྩལ། དེ་བཞིན་མགོན་པོ་གང་ཉིད་མཆོག་གིས་སྔ་མོའི་བོད་ཀྱི་གནས་སྟངས་དེར་སྐྱོན་ཆ་དེ་འདྲ་ཡོད་ནའང་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་འགྲེལ་བཤད་བརྒྱབ་པ་ལྟར་གྱི་སྡུག་པོ་དེ་འདྲ་མེད། ངོས་རང་ ༡༩༥༤ དང་ ༡༩༥༦ ལོ་སོ་སོར་རྒྱ་ནག་དང་རྒྱ་གར་ལ་འགྲོ་སྐབས་རྒྱལ་ཁབ་གཉིས་པོའི་གྲོས་ཚོགས་ནང་ལས་དོན་སྤེལ་ཕྱོགས་ཐད་ལྟ་སྐོར་བྱེད་རྒྱུའི་གོ་སྐབས་ཐོབ་བྱུང་། རྒྱ་ནག་ནང་གྲོས་ཚོགས་འཚོགས་བཞིན་པའི་སྐབས་ཤིག་ལ་འཐུས་མི་གཅིག་གིས་སྐྱོན་བརྗོད་བྱས་པར་ལམ་སེང་ཚོགས་མི་གཞན་ཞིག་གིས་ཁོང་ལ་ཁ་བཙུམ་དགོས་པའི་བཀའ་བཏང་སོང་། དེ་མིན་རྒྱ་གར་གྱི་གྲོས་ཚོགས་སུ་བསྐྱོད་སྐབས་འཐུས་མི་ཚོ་འཁྲུག་ཆ་དོད་པོ་དང་ཀུ་ཅོ་ཚ་བོ་ཡོད་ནའང་རང་གི་་བརྗོད་རང་དབང་དེ་བེད་སྤྱོད་བྱེད་རྒྱུ་འདུག གནས་ཚུལ་དེ་དག་ངོས་ཀྱིས་སྐབས་དེར་རྒྱ་གར་དུ་ཕེབས་པའི་རྒྱ་ནག་གི་སྲིད་བློན་ཀྲའུ་ཨན་ལེན་ (Chou Enlai) ཐུག་སྐབས་ཁོང་ལ་ཞུས་པ་ཡིན། རྒྱལ་ཁབ་དེ་གཉིས་ལ་གྲོས་ཚོགས་མི་འདྲ་བ་དེ་འདྲ་ཡོད་པ་ནི་གཅིག་སྡུད་དབང་འཛིན་གྱི་ལམ་ལུགས་དང་རང་དབང་མང་གཙོའི་སྤྱི་ཚོགས་གཉིས་ཀྱི་ཁྱད་པར་ལས་བྱུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་གསལ་པོ་མཚོན་པ་ཡིན་ཅེས་བཀའ་སྩལ། དེ་བཞིན་མགོན་པོ་གང་ཉིད་ཀྱིས་བོད་ནང་མང་གཙོའི་བཅོས་བསྒྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་ཐོག་བཀའ་སྩལ་དོན།ངོས་ཀྱིས་ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༢ ཙམ་ནས་བོད་ནང་བསྒྱུར་བཅོས་ཚོགས་ཆུང་ཞིག་བཙུགས་ནས་མང་གཙོའི་བཅོས་བསྒྱུར་གྱི་ལས་གཞི་འགོ་བརྩམས་ཡོད། ཚོགས་ཆུང་དེས་ལས་གཞི་ཁག་གཅིག་ལག་བསྟར་བྱས་ཡོད། མཐའ་མ་དེར་རྒྱ་ནག་གཞུང་གིས་ཚོགས་ཆུང་དེར་མོས་མཐུན་མ་བྱས་པར་རྒྱ་ནག་གཞུང་རང་ཉིད་ཀྱིས་བསྐྱར་བཅོས་ཚོགས་ཆུང་ཞིག་བཙུགས་པ་རེད། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༥༩ རྗེས་བཙན་བྱོལ་དུ་འབྱོར་ནས་གཞི་ནས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནས་སྟངས་ཐོག་བསྐྱར་བཅོས་ཐུབ་པ་བྱུང་ཡོད། ཕྱི་ལོ་ ༡༩༦༩ ལོ་ནས་མ་འོངས་པར་ཏཱ་ལའི་བླ་མའི་གོ་གནས་དེ་གནས་མིན་དང་དགེ་སྐྱོན་ཇི་ཡོད་ཐག་གཅོད་བྱེད་རྒྱུ་དེ་བོད་མི་ཚོའི་ལག་ཏུ་ཡོད་པ་དེ་གསལ་བཤད་བྱས་ཡོད། ངོས་རང་ལ་ཆ་བཞག་ན་༸གོང་ས་སྐུ་ཕྲེང་རིམ་བྱོན་ནང་ནས་ཏཱ་ལའི་བླ་མ་སྐུ་ཕྲེང་ ༡༤ པ་འདིེ་ཡག་ཤོས་དེ་མིན་ནའང་སྡུག་ཤོས་དེ་ཡང་ཆགས་མེད། ཕྱི་ལོ་ ༢༠༠༡ ལོ་ནས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་འགན་དབང་ཡོད་པའི་བཀའ་བློན་ཁྲི་པ་མང་ཚོགས་ཀྱིས་འོས་འདེམས་བྱས་པ་ནས་བཟུང་མང་གཙོའི་བཅོས་བསྒྱུར་བྱུང་ཡོད། ངོས་ཀྱིས་འགྲོ་བ་མིའི་ཐོབ་ཐང་དེ་མི་སྒེར་གྱི་གནད་དོན་ཞིག་མིན་པར་སྤྱི་ཚོགས་ཁྱོན་ཡོངས་ཀྱི་གནད་དོན་ཞིག་ཡིན་པར་ངོས་འཛིན་ཞུ་གི་ཡོད། མི་སྒེར་གྱི་ཐོབ་ཐང་སྲུང་སྐྱོབ་བྱས་པ་དེས་སྤྱི་ཚོགས་ཡར་རྒྱས་འགྲོ་རྒྱུར་ཕན་ཐོགས་ཡོད། མང་གཙོའི་རིན་ཐང་གོང་མཐོར་གཏོང་བར་ཤེས་ཡོན་གཙོ་བོ་ཆགས་ཡོད། ང་ཚོ་བཙན་བྱོལ་དུ་འབྱོར་འཕྲལ་བཙན་བྱོལ་གཞུང་གི་ཐོག་མའི་ལས་གཞི་སློབ་གྲྭ་འཛུགས་རྒྱུ་དེ་རེད་ཅེས་བཀའ་སྩལ། དེ་བཞིན་མགོན་པོ་གང་ཉིད་མཆོག་གིས་བོད་ཀྱི་ནང་ཆོས་གལ་ཆེ་ཡིན་སྐོར་དང་ནང་ཆོས་དེར་༸གོང་ས་མཆོག་གིས་ནང་པའི་ཚན་རིག་དང་ནང་པའི་ལྟ་གྲུབ།ནང་ཆོས་དང་འབྲེལ་བའི་ཉམས་ལེན་ཞེས་ཆ་གསུམ་འབྱེད་པའི་ནང་ནས་དང་པོ་གཉིས་དེ་མི་ཚང་མར་འབྲེལ་བ་ཡོད་ནའང་ཆ་གསུམ་པ་དེ་ནང་པ་ཁོ་ན་ལ་མ་གཏོགས་འབྲེལ་བ་མེད་སྐོར་བཀའ་སྩལ། དེ་རྗེས་ཚོགས་བཅར་བ་འགའ་རེས་༸གོང་ས་མཆོག་ལ་བཀའ་འདྲི་ཞུས་པར་མགོན་པོ་གང་ཉིས་ཀྱིས་བཀའ་ལན་སྩལ་གྲུབ་མཚམས་ཚོགས་གཞོན་ལྕམ་སྐུ་ཇུ་ཌི་ཤེལ་ཊོན་ལགས་ཀྱི་༸གོང་ས་མཆོག་ལ་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུའི་གསུང་བཤད་གནང་བ་བཅས།
